نگاه ایران/ دالغا خاتین اوغلو * شهر مرزی آستارا میان ایران و جمهوری آذربایجان موقعیت بسیار مناسبی در راستای افزایش همکاری های تجاری-اقتصادی میان دو کشور دارد. حداقل دو پروژه عظیم بین المللی از همین منطقه در حال اجرایی شدن است، فیبر نوری اپگ و خط آهن کریدور شمال-جنوب. فعلا فیبر نوری اپگ که از آلمان تا خلیج فارس کشیده شده است، بصورت زودهنگام راه اندازی شده و در حال تکمیل است، اما خط آهن کریدور شمال-جنوب در شرق دریای خزر تقریبا تکمیل شده و در غرب آن هنوز با اما و اگرهایی مواجه است. در صورت تکمیل دو پروژه یاد شده، احتمالا چهره اقتصادی-سیاسی منطقه به کلی عوض خواهد شد و پتانسیل بسیار بالایی برای همکاری های کشورهای ساحلی خزر تا آسیای شرقی ایجاد خواهد شد.   خط لوله گازی آستارا ایران و آذربایجان بیش از همه چیز به عنوان دارنده منابع عظیم نفت و گاز و تجربه اکتشاف، تولید و صادرات آن، در این حوزه می توانند همکاری های دوجانبه داشته باشند. مقامات شرکت ملی نفت ایران ماه اکتبر سفری به ایران داشتند و در حوزه اکتشاف دریای خزر تفاهمنامه ای امضا کردند. بیژن نامدار زنگنه ۲۲ آبان سال جاری در ترکیب هیاتی بلندپایه به رهبری حسن روحانی رییس جمهوری ایران وارد باکو شد و طی دیداری که با وی داشتیم، بر چند موضوع تکیه داشت که یکی از آنها موضوع ذخیره گاز ایران در جمهوری آذربایجان است. ایران هم اکنون دو مخزن ذخیره سازی طبیعی گاز دارد که سال جاری دو میلیارد متر مکعب به آنها (شوریجه و سراجه) گاز تزریق کرد و در پاییز و زمستان که با کمبود گاز مواجه است، برداشت از این مخازن را آغاز نمود. اما آذربایجان دو مخزن بزرگ ذخیره گاز دارد که پتانسیل ذخیره سازی گاز حدود ۵ میلیارد متر مکعب است که چهل درصد آن بدون مصرف باقی مانده است. هم اکنون ایران و آذربایجان از طریق خط لوله گازی آستارا روزانه ۱٫۲ میلیون متر مکعب عملیات سوآپ (معاوضه) گاز انجام می دهند و از همین خط لوله با تغییرات اندکی می توان گاز ایران را در تابستان به مخازن مخزن قره باغ و مخزن قالماز آذربایجان منتقل و ذخیره سازی کرد و در فصول سرد سال، دوباره برداشت و از طریق خط لوله آستارا به ایران منتقل کرد. البته از طریق همین مسیر می توان با سرمایه گذاری اندک و کشیدن خط لوله موازی و راه اندازی کمپروسورهایی، گاز مازاد ایران را در آینده تحویل گرفت و همراه با گاز میدان شاه دنیز آذربایجان به اروپا صادر کرد. البته در شرایط تحریم، این موضوع ممکن نخواهد بود. خود ایران در توسعه میدان گازی شاه دنیز آذربایجان یک دهه است که مشارکت دارد. این میدان دارای بیش از یک تریلیون مترمکعب گاز قابل استخراج است که هم اکنون از فاز اول آن روزانه ۲۷میلیون مترمکعب گاز و ۵۰ هزار بشکه میعانات گازی استخراج می شود. ایران سهمی ۱۰ درصدی در این پروژه دارد، یعنی باتوجه به اینکه نوع قرارداد «مشارکت در تولید» است، ۱۰ درصد از کل ذخایر این میدان در مالکیت ایران است. فاز دوم این میدان نیز انتظار می رود که تا سال ۲۰۱۹ به بهره برداری کامل برسد و سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز تولید کند. با این حساب از فاز اول و دوم شاه دنیز سالانه ۲۵ میلیارد مترمکعب گاز تولید خواهد شد. قرار است کل گاز تولیدی از فاز دوم این میدان به ترکیه و اروپا صادر شود. برای همین منظور یک خط لوله از آذربایجان به گرجستان (کریدور جنوبی)، یک خط لوله از گرجستان به مرزهای غربی ترکیه (خط لوله ترانس آناتولین) و یک خط لوله از ترکیه به اروپا (خط لوله ترانس آذریاتیک) در نظر گرفته شده است.   پروژه اپگ کابل فیبرنوری پروژه مخابرات دیتا و اینترنت «اپگ» از فرانکفورت آلمان تا جمهوری آذربایجان و ایران و عمان گسترش یافته است، قرار است به هند و کشورهای آسیای شرقی متصل شود. شبکه فیبر نوری انتقال داده اپگ (EPEG) از آلمان تا لهستان و اوکراین و آذربایجان امتداد یافته و از طریق ایران به خلیج فارس و عمان متصل می شود. بخشهایی این پروژه در سال ۲۰۱۲ به بهره برداری رسید. طول این فیبرنوری ۱۰ هزار کیلومتر است که حدود یک سوم آن از خاک ایران می گذرد.این پروژه آلترناتیوی برای کابل نوری کانال سوئز است که تا عربستان و آسیای شرقی کشیده شده است. حدود یک سوم مسیر اپگ، بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر، از خاک ایران می گذرد و ظرفیت این پروژه ۳۲۰۰ گیگابیت بر ثانیه هست که قرار است تا پایان سال ۱۳۹۴ تکمیل شود. ایران هم اکنون ظرفیت حدود ۲۰۰ گیگابیت بر ثانیه این پروژه را بهره برداری می کند و قرار است تا پایان ۱۳۹۳ این رقم به ۵۰۰ گیگابیت بر ثانیه افزایش یابد. پروژه اپگ می تواند به امتداد فیبر نوری که از کانال سوئژ می گذرد «اِی آی جی» (Europe India Gateway) متصل شود، و بدین ترتیب، عملا ارتباط اینترنتی ایران با هند و آسیای شرقی برقرار خواهد شد که می تواند درآمد هنگفتی برای ایران و دیگر کشورهای مسیر ترانزیت دیتا ایجاد کند. پروژه ای آی جی به طول ۱۵ هزار کیلومتر فیبرنوری زیردریایی است که بریتانیا را به برخی کشورهای اروپایی و از آنجا به لیبی، مصر، عربستان، امارات، عمان و هند متصل می کند. خود ایران می خواهد از ۱۰ درصد ظرفیت اپگ استفاده کند.   پروژه کریدور شمال- جنوب موضوع دیگر، پروژه خط آهن شمال جنوب است که بخش شرقی آن (شرق دریای خزر) ماه گذشته افتتاح شد و کشورهای قزاقستان، ترکمنستان را به ایران متصل کرد. بخش جنوب دریای خزر این پروژه که اراضی ایران هست، بصورت نصف و نیمه ساخته شده و قرار است به خط آهن آستارا در مرزهای ایران و آذربایجان متصل شود. راه آهن آستارا در بخش جمهوری آذربایجان تنها با ساخت هشت کیلومتر راه آهن تمکیل خواهد شد و در صورتی که این پروژه راه اندازی شود، عملا دور تا دور دریای خزر از طریق خط آهن به همدیگر متصل خواهد شد و از طرفی کشورهای ساحلی خزر از طریق شبکه خط آهن ایران به خلیج فارس متصل خواهند شد. از طریق خط آهن بخش غربی خزر، سالانه می تواند ۱۰ میلیون تن کالا و سه میلیون نفر مسافر را جابجا کرد و بخش شرقی نیز به همین میزان و حتی بیشتر پتانسیل فعالیت دارد. * تحلیل گر حوزه انرژی و مدیر اخبار ایران در بخش انگلیسی خبرگزاری ترند جمهوری آذربایجان