نگاه ایران:از خودم می پرسیدم چرا این «آدم ها خاکی اند»؟ تا مدت ها از نزدیک شدن به خرابه ها هراس داشتم زیرا بوی وحشتناکی احساس می شد و حس می کردم هنوز هم آدم ها زیر آوارند. بعد ها متوجه شدم مردم بر سر مزار ها خود را به خاک می مالند، سراغ خرابه هایشان می روند و آجرهای باقیمانده را جابه جا می کنند تا اثری بیابند از دفترچه خاطره ای، عکسی از خانواده، تکه پاره ای از لباس کودکشان و صندوقچه ای از خاطرات پدر و مادرشان. حالا دیگر فهمیدم چرا خاکی بودند و این که چه بلایی بر سر من و مردم این شهر آمده است؛ چه خانواده هایی که از هم دور شدند، چه پدر و مادرهایی که از کودکان و نوزادانشان جدا شدند و چه کودکانی که پدر و مادر هایشان را گم کردند. سرنوشت من نیز تغییر کرد و شاید اگر این بلا بر سرم نمی آمد، زندگی من نیز این نبود که اکنون است. ۲۶ سال گذشته و مردم شهر من هنوز فاجعه زلزله رودبار و منجیل را فراموش نکرده اند و هنوز هم بوی غم در روز ۳۱ خرداد در رودبار احساس می شود. نرگس می گوید: عصر یک روز تابستانی در سال ۶۹، با پایان امتحانات دبستان به همراه خانواده برای شرکت در مراسم ختم یکی از اقوام پدرم و حضور در مراسم عروسی در محله پدرم از خانه مان در «قصر فیروزه» راهی رودبار شدیم. در میانه راه به خانه عمه ام در قزوین رفتیم. نمی دانم چگونه و شاید به اصرار دخترعمه ام در خانه عمه ماندم و دو خواهر هشت ساله و پنج ساله ام به همراه پدر و مادرم به رودبار رفتند. پدرم اهل رودبار بود و مادرم اهل تهران. پدرم وابسته به خانواده و مادرم دوستدار خانواده همسر. به همین دلیل همیشه تعطیلات تابستان را در رودبار و در خانه مادربزرگم می گذراندیم. شب ختم، تقریبا همه اقوام پدرم در محله پدری جمع شده بودند، خاله ام نیز که عروس رودباری هاست به همراه دو فرزندش (مریم و مهدی) در محله پدری ام حضور داشت. تقریبا همه جمع شده بودند؛ عمو و خانواده اش، عمه و خانواده اش، مادربزرگم و خانواده ام نیز آن شب در خانه نوساز عمویم مه مان بودند. ساعتی از نیمه شب ۳۱ خرداد ۶۹ گذشته بود که آن واقعه تلخ اتفاق افتاد. این زلزله در قزوین هم احساس شد و عمه ما را به بیرون از خانه برد. نمی دانستم در رودبار چه اتفاقی افتاده و البته همه ندانستن ها برای نرگس بود. هیچ کس به من نگفت چه اتفاقی افتاده و تنها پچ پچ های عمه ام و بچه هایش را می دیدم. آن زمان رسانه قوی نبود و من هم در عالم بچگی به فکر بازی بودم و تلویزیون نگاه نمی کردم. بعد از گذشت چند روز، به همراه خانواده عمه به باغ رفتیم و تمام روز را با هم سن و سالانم بازی و شادی کردم. در بازگشت از باغ متوجه شدم، خانه عمه شلوغ است و او در میانه خانه گریه و زاری می کند. آنجا بود که فهمیدم همه خانواده ام را در زلزله رودبار از دست داده ام و چه بلایی بر سر من آمده است، نه تنها خانواده ام بلکه دو فرزند عمویم، دختر خاله ام، یکی از عمه هایم و دیگر عمه ام به همراه دو پسر و نوه اش نیز از دست رفته بودند. حالا بعد از ۲۶ سال بیشتر پی می برم که چه بلایی بر سرم آمده است و هر سال بیش از سال قبل نبود پدر و مادرم را احساس می کنم. حال دیگر تنها شده بودم... سه سال نخست بعد از زلزله به اصرار خاله ام که خود نیز دخترش را بر اثر خفگی در زیر خروار ها خاک از دست داده بود، با او و خانواده اش زندگی کردم. او بسیار به من محبت می کرد. هر چه می خواستم تهیه می کرد و همه چیز برایم فراهم بود، با این وجود دچار افت شدید تحصیلی در دوره راهنمایی شدم. قبل از زلزله از سوی دبستان محل تحصیلم برای شرکت در امتحانات انتخابی مدرسه تیزهوشان معرفی شدم اما بعد از زلزله هیچ کس و حتی خودم یادم نبود که امتحانی در پیش دارم. او فکر می کرد که من می توانم جای دخترش را برایش پر کنم، بعد ها دریافتم که او نمی تواند جای مادرم را بگیرد و من نیز نمی توانم جای دختر او باشم. از خاله یک فرزند پسر مانده بود. یادم می آید که شوهر خاله برایمان تعریف کرد که در شب حادثه و با وقوع زلزله و پس از وقوع پس لرزه و هجوم خاک به سوی آنان از خدا خواسته است که مهدی، فرزندش را کمک کند تا خاک، راه های تنفسی اش را نبندد، چون او دریافته بود که دختر کوچکش را بر اثر خفگی در زیر آوار از دست داده است. خاله نیز می گفت تا لحظه ای بعد از وقوع زلزله، صدای ناله مریم، دخترش را شنیده است. تا مدت ها به همراه پسرخاله به خانه پدری که در همسایگی خانه خاله بود، می رفتم و خانه را جارو و گردگیری می کردم. نمی دانم شاید نمی توانستم بپذیریم، چنین اتفاقی برایم افتاده است و شاید می خواستم این گونه خود را سر پا نگه دارم. بعد از آن اسباب خانه پدری را فروختند و خانه سازمانی را به ارتش تحویل دادند. بعد از سه سال احساس کردم دیگر نمی توانم در خانه خاله بمانم، زیرا مرگ دختر خاله ضربه شدید روحی به او وارد کرده بود و خاله خود به نوعی درگیر زلزله و بلایی بود که بر سرش آمده بود، بنابراین به خانه مادربزرگم رفتم تا زمانی که در قید حیات بود. تفاوت سنی من و مادربزرگم باعث شده بود که من تنها تر شوم. او سعی می کرد که مرا حفظ کند و فکر می کرد که بزرگ کردن دختر بسیار سخت است. او می گفت «هیچ کس به خاطر شباهت زیادت به مادرت نمی داند که نوه من هستی، بنابراین دختر من باش» نمی توانستم این موضوع را قبول کنم... بعد ها به او مامان می گفتم ولی هیچ وقت نتوانست جای مادرم را برایم پر کند و من نیز نتوانستم جای دختر از دست رفته اش باشم. فاصله زیاد سنی من و مادربزرگم سبب شده بود که من تمام وقتم را در مدرسه بگذرانم و خانه مادربزرگ برایم حکم یک خوابگاه را داشته باشد. البته قدردان آدم های اطرافم بودم و دلم نمی خواست آن ها را برنجانم، زیرا دلم نمی خواست آن ها را نیز از دست بدهم. بعد از این واقعه، عمویم قیم من شد و مادر مادرم، حقوق پدریم را برایم تا زمانی که به ۱۸ سالگی برسم پس انداز می کرد. مادرپدرم را زود از دست دادم، برای آن که بزرگ فامیل بود و خیلی از اقوام و اعضای خانواده اش و فرزندانش را از دست داده بود و دیگر طاقت این همه رنج را نداشت. من نیز سختی معنوی زیادی کشیدم، زیرا بخش بزرگی از زندگی ام خالی بود که هیچ کس نمی توانست جای آن را پر کند. خانواده مادرم محبت ترحم آمیز و دلسوزی های بی جا نمی کردند و خود نیز سعی می کردم از این موضوع سوءاستفاده نکنم و محکم باشم و مستقل در زندگی. همکلاسی هایم در مدرسه نمی دانستند که برایم چه اتفاقی افتاده است. خود را ضعیف نشان نمی دادم و همیشه سعی کردم باری بر دوش دیگران نباشم تا اطرافیان من را سر بار زندگی خود ندانند. در تمام این سال ها گلایه نکردم که چرا این و یا آن را ندارم و همیشه سعی کردم همراه آن ها در زندگی باشم. بعد از فوت مادربزرگم (مادر مادرم) زلزله دوباره برایم تکرار شد، از من پرسیدند دوست دارم کجا زندگی کنم؟ خانه دایی، خاله یا عمه؟ دوست نداشتم در رودبار زندگی کنم زیرا اوایل از رودبار می ترسیدم و البته دل خوشی هم از آنجا نداشتم. من خانه دایی را انتخاب کردم. حالا دیگر دختری ۱۹ ساله شده بودم و البته انگیزه ای برای دانشگاه رفتن نداشتم و خانواده نیز در این زمینه به من فشار نمی آورد، شاید هم آن ها هر یک درگیر خانواده های خود بودند. حالا ۱۱ سال از ازدواجم با پسرخاله ام گذشته و با همدیگر موفق شده ایم زندگیمان را بسازیم و هر دو ادامه تحصیل دهیم. هنوز هم مستقل هستیم و البته به همسرم وابسته نیستم بلکه در کنار او قرار دارم. فرزند پسر داریم. دلم نمی خواهد سختی ای در زندگی فرزندم ناشی از نبود مادر باشد و دلم نمی خواهد فرزندم دوری از پدر و مادر را تجربه کند زیرا هیچ کس نمی تواند جای خانواده را بگیرد. در محله پدرم در رودبار، من و دو دختر دیگر شرایط مشابهی داریم زیرا همگی اعضای خانواده مان را از دست داده ایم. آن ها نیز هم اینک ازدواج کرده اند. معتقدم زندگی برای همه آدم ها می گذرد و تنها این گونه آسیب هاست که جبران نمی شود و آرزو می کنم که خسارت ها به مال انسان بخورد نه به جان. هیچ وقت دوست نداشتم قصه زندگی ام را برای کسی تعریف کنم، زیرا دلم می خواست آدم ها من را به خاطر خودم بخواهند و من را با همه آنچه که هستم دوست بدارند و نه این که به من ترحم کنند. شاید امثال من اشتبا ها تصور می کنند که محبت های دیگران به خاطر ترحم است، بنابراین نوع رفتار دیگران با امثال من بسیار مهم است. تا ماه ها بعد از زلزله پی در پی به رودبار می رفتیم و کارمان شده بود شرکت در مراسم متعدد ختم و رفتن از خانه ای به خانه دیگر برای عرض تسلیت، زیرا تقریبا نیمی از ساکنان محله پدرم در این زلزله از بین رفته بودند. از بین رفتن این همه جمعیت به خاطر آماده نبودن کشور و امداد و نجات برای مواجهه با چنین فاجعه ای بوده است. در این حادثه، این همسایه ها بودند که همدیگر را کمک می کردند و افراد را از زیر آوار بیرون می کشیدند. شب حادثه راه های ارتباطی قطع شده بود و بیش از یک روز طول کشید تا هلیکوپ تر نجات به محل حادثه برسد. شاید اگر امداد به موقع انجام می شد خیلی ها تا صبح زیر آوار و خاک نمی ماندند و بر اثر خفگی زیر خروار ها خاک نمی مردند، شاید پدر و مادر من نمی مردند. خیلی ها خودشان سبب نجاتشان بودند، از جمله دختر عمویم که در هنگام حادثه در تراس خانه خوابیده بوده است. او در هنگام حادثه متوجه طوفان سهمگین می شود، آن چنان که بی آنکه متوجه باشد مسیری را بی هدف می رود و وقتی به خود می آید که خود را در کنار چشمه، بسیار دور تر از خانه اش می یابد. نرگس معتقد است یکی از دلایلی که باعث شد تلفات این زلزله بسیار باشد تجمع خانه ها در فاصله بسیار کم از همدیگر بوده است. او می گوید خانه ها آن قدر نزدیک به هم ساخته شده بودند که با وقوع زلزله بر روی هم آوار شدند و شاید اگر این موضوع رعایت شده بود کسی بر اثر فرو ریختن خشت و گل خانه ها نمی مرد و امدادرسانی راحت تر انجام می شد. در محله پدرم تنها یک خانه با ۱۳ نفر اعضای آن زنده مانده بود، چرا که در آخرین نقطه محله و در جایی که دیگر خانه ای نبود، بنا شده بود. همه اینک نیز تنها اتفاقی که در رودبار افتاده، ساخته شدن با فاصله خانه ها از همدیگر است. متاسفانه باز هم خانه ها بدون رعایت استانداردهای شهری ساخته شده اند و فکر نمی کنم خانه مهندسی سازی در این منطقه وجود داشته باشد. نمی دانم شاید خاک سرد است و مردم فراموش کرده اند که چه اتفاقی در این شهر افتاده است. فکر می کنم تمام این مسائل به علت نبود علم و آگاهی است و شاید هم این افراد تنها می خواستند سرپناهی داشته باشند و دوباره زندگی کنند و بچه های از دست رفته شان را بدست آورند. زندگی در این شهر ادامه دارد و تنها هشدار داده می شود و انگار نه انگار چنین فاجعه ای در این منطقه رخ داده است. گاهی از شنیدن صحبت های دکتر عکاشه (پدر علم زلزله شناسی) وحشت می کنم چون می ترسم دوباره زلزله اتفاق بیفتد و هشدارهای او درباره احتمال وقوع زلزله در تهران به حقیقت بپیوندد. یادم می آید چندین سال پیش در تهران زلزله آمد و من در آن لحظه با خودم گفتم می خواهم بدانم در زلزله رودبار چه بر سر خانواده ام گذشته است... آقایی، امدادگر هلال احمر رودبار می گوید درست است که نرگس آسیب شدیدی دیده و خانواده اش از دست رفته اند اما او در تهران بزرگ شده و زندگی کرده، از نظر مالی مشکلی نداشته، مستمری پدرش را دریافت می کرده و اقوامش نیز حمایتش کردند بنابراین وضعیت اش نسبت به کودکان آسیب دیده دیگر در رودبار بهتر است. او در رودبار سکونت نداشته که خاطرات این زلزله با او همیشگی شده باشد. نرگس خیلی از امکاناتی که کودکان زلزله دیده رودبار نداشتند را داشت. او می گوید خیلی از کودکان بازمانده زلزله مشکلات مالی داشتند و بنابراین از نظر اجتماعی آسیب دیدند؛ برخی آلوده به اعتیاد شدند و برخی از راه راست زندگی منحرف شدند. درست است که نرگس بالا ترین محبت را از ناحیه خانواده از دست داد اما اقوام زیر «بال و پرش» را گرفتند ولی می شناسم برادران دو قلوی بازمانده از این حادثه که بی سرپرست شدند و در خوابگاه هلال احمر بزرگ شدند و اگر هلال احمر نبود معلوم نبود سرنوشت آن ها به کجا کشیده می شد. چه بسیار افرادی بودند که در این زلزله قطع عضو شدند. به عنوان مثال مادری که در سن ۲۶ سالگی قطع نخاع شده و خانواده، او را به آسایشگاه سالمندان گیلان تحویل دادند. یا فردی را می شناسم که در هنگام زلزله به همراه برادرش به خاطر پیدا نکردن پدر و مادرش به بهزیستی دستغیب شیراز سپرده شده اند و از آنجا به فرزند خواندگی خانواده ای درآمده اند. حالا یکی از برادر ها بعد از سال ها به رودبار آمده و در جستجوی نشانی از پدر و مادرشان است. در زمان حوادث، خیلی سوء استفاده ها نیز می شود و برخی ها از این نابسامانی سوء استفاده می کنند. شنیده شده که در زمان حادثه کودکان و نوزادانی بودند که ربوده شدند. از این آسیب ها گفتیم اما شنیدن کی بود مانند دیدن. باید در این شهر حضور داشت تا آسیب و غم وارده به اهالی این منطقه را حس کرد. آقایی معقتد است، زلزله مثل می گرن و ناراحتی اعصاب در بلندمدت در تن آسیب دیده ها نشسته است و اگر چه هلال احمر به عنوان امدادگر در زمان حادثه کمک فیزیکی و روانی کردند ولی آن ها نیز بعد از مدتی رفتند و شهری ماند با جمعیتی از کودکان بی مادر و در چنین شرایطی کودکان بیشترین آسیب را می بینند. زلزله به مانند یک آفت و بیماری صعب العلاج به جان مردم رودبار، افتاده است که تا زنده هستند از تنشان بیرون نمی رود. رودبار نسبت به جمعیتش بیشترین کشته ها را داشت اما چرا؟ به گفته آقایی، زلزله ای طبق شواهد در چندین قرن پیش در شهرستان رودبار رخ داده بود که اکثریت مردم از وقوع آن بی خبر بودند و هیچ وقت احتمال نمی دادند زلزله ای به این شدت رخ دهد. از سوی دیگر رسانه ها در آن زمان از نظر اطلاع رسانی ضعیف بوده و از طرفی هیچ گونه آموزشی در رابطه با نحوه آمادگی و مقابله با حوادث از قبیل زلزله، آتش سوزی و حوادث دیگر وجود نداشته و امکانات امدادی نیز به مانند اکنون نبوده است. همه این عوامل سبب شده که بیشترین خسارت را در رودبار شاهد باشیم. زلزله رودبار باعث شد که دولت گروه های امداد و نجات همچون هلال احمر و اورژانس را تجهیز کند تا در حوادث احتمالی، اطلاع رسانی و حضوری فعال داشته باشند تا به حادثه دیدگان بهترین نوع کمک رسانی انجام شود. امدادگر هلال احمر رودبار با مقایسه زلزله رودبار با زلزله بم گفت: در شهر بم آنچنان روستاهای صعب العبور وجود نداشت ولی در رودبار به دلیل وجود روستاهای صعب العبور، نیروهای امدادی به راحتی نتوانستند خدمات رسانی کنند و همین امر سبب شد برخی زخمی ها به خاطر نرسیدن به موقع امدادگران جان خود را از دست دهند و حتی نیروهای امدادی نتوانستند در برخی نقاط جنازه ها را زیر آوار بیرون بکشند. پس از زلزله بم، ساخت و ساز ها با همکاری مالی دولت انجام شد و با تجربه ای که از زلزله در رودبار بدست آورده شد، خانه ها به صورت مهندسی ساخته شد و نظارت مهندسان ناظر قوی بود. وی خاطرنشان کرد: هلال احمر رودبار بعد از زلزله خوابگاه شبانه روزی را بنا کرد و از کودکان بی سرپرست نگهداری کرد. در آغاز حدود ۱۵۰ کودک پذیرفته شدند که به تدریج با بزرگ تر شدن آنان، تعداد آن ها کم شد و در نهایت با رفتن تمام کودکان از این خوابگاه، این مکان تغییر کاربری یافت. در زمان رخداد این زلزله بسیاری از مردم گیلان و به خصوص جوانان در دقایقی پس از ساعت ۲۴ پنج شنبه، ۳۱ خرداد ۶۹ سرگرم تماشای مسابقات فوتبال جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا بودند که زمین به یکباره لرزید. زلزله منجیل و رودبار به بزرگی ۷. ۴ ریش تر در ۳۰ دقیقه بامداد به وقت محلی رخ داد و شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و ۷۰۰ روستای اطراف را به نابودی کشاند و به ۳۰۰ روستا خسارت عمده وارد شد. در این زلزله بیش از ۳۵ هزار نفر کشته شدند و ۵۰۰ هزار نفر بی خانمان شدند و ۱۰۰ هزار خانه خشتی با خاک یکسان شد. این زلزله بزرگ ترین زلزله معاصر ایران خوانده شد و محدوده ای به وسعت ۶۰ هزار کیلومتر مربع (تقریبا به اندازه استان خوزستان) را لرزاند، به طوری که ساکنان تهران، تبریز و اصفهان نیز لرزش آن را احساس کردند. از این زلزله تصاویر دلخراشی ثبت شده است که تلاش شده برای جلوگیری از جریحه دار شدن هموطنان و به خصوص بازماندگان این زلزله، در این گزارش بازانتشار نیابد.