نگاه ایران: بررسی اولین نقشه شهر رشت با توسعه نامتوازن امروزی شهر نشان می دهد،ساکنان رشت در گذشته می دانستند شهر را در کدام جهت توسعه دهند که دچار کمترین آسیب ناشی از باران و رطوبت شوند. به تعبیری،محلات به گونه ای چینش یافته بود که آب های سطحی ناشی از نزولات جوی از بخش مرتفع شهر سرریز شده و به سمت رودخانه های رشت می رفت. در واقع برخلاف بسیاری از رودخانه های کشور که خود عاملی برای تجمعات مردمی و شکل گیری شهرها در برخط رودخانه ها هستند، رودخانه های رشت از همان ابتدای شکل گیری این شهر، نقش جمع کننده آب های سطحی را داشته اند. قرار گرفتن رشت در بلندایی که دو سوی رودخانه در آن قرار داشت؛ کمک می کرد تا آب های سطحی ناشی از بارندگی و همچنین در زمان فقدان سیستم فاضلاب، پس آب های خانگی به داخل رودخانه های گهر رود و زرجوب بریزند. احیای رودخانه ها شعاری برای سیاسیون هم اینک نیز رودخانه ها رشت چنین نقشی را بر عهده دارند، اما آنچه در دهه های اخیر بسیار نگران کننده شده، افزایش سر ریز فاضلاب های خانگی، صنعتی و بیمارستانی به رودخانه ها ناشی از رشد جمعیت و صنعتی شدن رشت است. وضعیت زیست محیطی رودخانه ها و تاثیرات آن بر شهروندان به حدی نگران کننده شده که سالهاست هر نامزد انتخاباتی که می خواهد به مجلس یا پارلمان محلی راه یابد، مهم ترین شعار انتخاباتی اش، بهسازی و احیای رودخانه هاست! شعاری که سال ها است در بند سخن باقی مانده است. احیای رودخانه های رشت از دیروز تا امروز یک محقق و رشت پژوه در خصوص تاریخچه احیای رودخانه های رشت می گوید: در سال های نزدیک به انقلاب، سازمان برنامه و بودجه با شرکت مهندسان مشاور ایرندکو (IREND.CU) به منظور جمع آوری آب های سطحی و دفع بهداشتی فاضلاب رشت قراردادی منعقد کرد. روبرت واهانیان تبریز ادامه می دهد:این شرکت که از قوی ترین شرکت های مهندسی در زمینه جمع آوری آب های سطحی در دنیا بود، طرحی را مطالعه کرد که طی آن قرار بود در مسیر خیابان امام خمینی (ره) به سمت پل بوسار یک تونل عظیم در بستر زمین ایجاد شود که در تمام این تونل، با لوله های جداگانه فاضلاب و آب های سطحی به سمت پل بوسار هدایت شود. در دو سوی تونل نیز قرار بود بقیه تاسیسات شهری نظیر کابل های برق و... هدایت شوند. فاضلابی که به سمت پل بوسار می رفت با ایجاد دو رشته لوله به سمت فخب می رفت. و احداث تصفیه خانه فخب نیز از طرح های مطالعاتی شرکت مذکور بود. وی می افزاید: احداث این تونل، دقیقاً در مسیر شیب رشت یعنی جنوب شرق به شمال غرب بود. مطالعات این شرکت که  در آن زمان ۳۲ میلیون تومان هزینه در برداشت، طی ۲۵ جلد قطور به آب منطقه ای تحویل داده شد. واهانیان می گوید: با شروع انقلاب و جنگ شرایط کشور به صورت بحرانی در آمد و در نهایت سرنوشت مطالعات ایرندکو هم نامعلوم ماند. در نهایت پس از اتمام جنگ تحمیلی بار دیگر جداسازی فاضلاب رشت از آب های سطحی کلید خورد. اما نه با طرح مطالعاتی ایرندکو و شاید برداشت های مقطعی و موردی مطالعاتی که هزینه مطالعات دوباره را در پی داشت. طرح ایجاد تصفیه خانه های محلی اعطای اعتبارات بانک جهانی برای نجات رودخانه ها و تالاب انزلی در دهه ۷۰ نیز برای شهروندان معلوم نشد. سال هاست تصفیه خانه ای تکمیل نشده و شرکت آب و فاضلاب سالهاست که برای ایجاد تصفیه خانه های لوکال (محلی) و پمپاژ آن به تصفیه خانه مادر در فخب طرح های مطالعاتی ارائه می دهد و حتی با دریافت و افزایش هزینه ایجاد سیستم فاضلاب، در قبض آب بهای هر خانوار، تلاش دارد، هزینه این بهسازی را فراهم کند و مدیر عامل آبفای گیلان نیز بارها با حضور در جلسات شورای شهر خواستار تعامل و همکاری شهرداری در اعتبار بخشی بدین منظور شده است. اما در نهایت، امروز رودخانه های رشت، به قدری آلوده هستند که حتی صادق لطفی مدیر عامل شرکت آبفای استان نیز می گوید: اگر جلوی ورود فاضلاب و پس آب های شهری به رودخانه ها هم گرفته شود، به دلیل احداث سدهای بالادستی و از جمله سد عزیزکیان، شاهد خشک شدن گوهر رود و زرجوب خواهیم بود. با این حال، جریان زندگی در رودخانه های استان گیلان هر روز کم رمق تر می شود و سال هاست بین مسئولان در جلسات مختلف طرح ها و برنامه هایی برای ساماندهی رودخانه ها ارائه می شود، ولی برنامه های  پیشنهادی، از پشت درهای بسته جلسات بیرون نمی آید. و از طرفی قصه آلایندگی رودخانه ها و به تبع آن حوزه آب ریز تالاب ها و دریای کاسپین، آنقدر تکراری شده که دیگر حتی مردم هم رغبتی به شنیدن برنامه های پیشنهادی و آرمانی ندارند. امروز رودخانه های زرجوب و گوهر رود، به دلیل ورود انواع  پسماندهای سمی، تخلیه پس آب های صنعتی، بیمارستانی و از همه بدتر شیرابه های مرکز دپوی زباله ها در سراوان  روز به روز بدتر می شود. در شهرهایی که مردم آرزو دارند در اطراف رودخانه سکونت کنند؛ امروز بوی نامطبوع رودخانه هایی که تبدیل به فاضلاب شده؛ ساکنان حریم رودخانه ها را فراری داده و افراد کم بضاعت این شرایط سخت را تحمل می کنند. شورایی با شعارهای زیست محیطی شورای چهارم شهر رشت، با شعار زیست محیطی پا به عمارت خلیل رفیع گذاشت. شورایی که افتخارش دانش آموختگان متخصص شهری بود و به داشتن یک دانش آموخته محیط زیست می بالید. این شورا، در سال نخست فعالیت خود، با راه اندازی «کارگروه ساماندهی رودخانه ها» و عقد قرارداد با یک شرکت مطالعاتی در این زمینه، سعی کرد به این وعده خود جامه عمل بپوشاند. ایجاد کارگروه ساماندهی رودخانه ها به ریاست فرانک پیشگر، دانش آموخته محیط زیست، امیدی دوباره  در این راستا بود. در جلسات متعدد این کارگروه، حتی در ۲۴ مهر ماه گذشته، اعضای شورا با دکتر نمکی، مشاور برنامه ریزی و راهبردی رئیس جمهور نیز دیدار و گفتگو کردند. انعکاس مشکلات زیست محیطی رودخانه های رشت در مجمع مشورتی روسای شوراهای کلانشهرهای کشور و با حضور دکتر احمد مسجد جامعی -که به میزبانی رشت در اواخر خرداد ماه سال ۹۲، برگزار شد- از دیگر اقدامات بود. اعتبار دولتی که به آب منطقه ای تخصیص یافت به دنبال تلاش اعضای شورا برای دریافت اعتبارات دولتی برای ساماندهی رودخانه ها در خلال سفر رئیس جمهور به گیلان در ابتدای سال جاری، ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای ساماندهی رودخانه های رشت تخصیص یافت. مبلغی که نیمی از آن نه به شرکت آب و فاضلاب و یا شهرداری بلکه به آب منطقه ای تخصیص یافت. بخشیدن این اعتبار به آب منطقه ای صدای اعتراض اعضای شورای رشت و حتی مدیرعامل آبفا را در پی داشت. در حالی هزینه کرد اعتبار دولتی برای ساماندهی رودخانه ها تنها به آب منطقه ای تخصیص یافته، که آلایندگی رودخانه ها تنها از سوی یک دستگاه نیست و تعامل بسیاری از دستگاه های خدماتی را می طلبد. آزادسازی حریم رودخانه ها، وظیفه آب منطقه ای که شهرداری بر دوش می کشد آهسته ترین تلاشی که شهرداری در طی این سال ها برای نجات رودخانه ها کرده است، آزادسازی حریم رودخانه ها با خرید املاک در حریم بود. با اینکه قانونی وجود دارد که آب منطقه ای را مکلف می سازد تا شعاع ۲۰ متر از مرکز رودخانه، حریم رودخانه ها را آزاد کند، ولی در تمام این سال ها شهرداری تنها دستگاهی بوده که نسبت به خرید املاک حریم رودخانه ها و آزادسازی آنها اقدام کرده است. بخشی از حرایمی که شهرداری آزاد کرده، مالکیتی بر آن ندارد و آب منطقه ای باید برای آینده آن برنامه ریزی کند. جدیدترین تلاش شهرداری برای آزادسازی حریم رودخانه ها، عقد قرارداد با مسکن و شهرسازی به منظور تهاتر مالکان املاک واقع در حریم رودخانه ها با واحدهای مسکن مهر است. واحدهایی که اگر آزاد شود، لااقل فاضلاب خانگی کمتری به رودخانه ها می ریزد و رودخانه ها نیز با خودپالایی و رشد طبیعی نی های مردابی سعی می کند، خود را احیا کند. ضرورت احداث تصفیه خانه شهرک های صنعتی و لندفیل سراوان شیرابه زباله های مرکز دفن سراوان خود به اندازه یک جویبار روزانه به رودخانه های رشت سر ریز می شود. یکی از اعضای شورای شهر رشت در یکی  از نشست های کارگروه ساماندهی رودخانه ها و در حضور دکتر نمکی، مشاوربرنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور یادآور شده بود؛ طبق بررسی های به عمل آمده شیرابه ها در خوش ترین زمان سال ۴ لیتر بر ثانیه و در فصل بارندگی به جهت پوشش نامناسب ۱۸ لیتر بر ثانیه با غلظت کم به سمت رودخانه ها سرازیر می شود. عباس صابر، پساب های صنعتی شهرک صنعتی رشت را هم از جمله آلاینده های رودخانه های شهر عنوان کرد که به رودخانه ها می ریزد. ورود فاضلاب های خانگی و سریز مواد شوینده سمی هم با رشد جمعیت شهرنشین روبه افزایش است. در سال دوم فعالیت شورای چهارم، عباس صابر رئیس شورای شهر با اشاره به دریافت وام بانک جهانی در سال ۱۳۷۰ توسط شرکت آب و فاضلاب به جهت رفع مشکل فاضلاب خانگی گفته بود: به دلیل نبود مدیریت در زمان، بخشی از فاضلاب داخل شهر یعنی ۴۰۰ کیلومتر از ۱۴۰۰ کیلومتر اجرایی شده در حالیکه بسیاری از آنها به هم متصل نشده اند و این اتصال به ۳۰۰ میلیارد بودجه نیاز دارد تا به تصفیه خانه فخب متصل شود. ایجاد پوشش بر روی رودخانه ها از جمله پیشنهادهای صابر در حضور دکتر نمکی بود، اما وعده های مشاور رئیس جمهور هم عملی نشد. ۴۰ سال است شهر صنعتی رشت با وجود ۱۷۰ واحد فعال کوچک و بزرگ صنعتی بدون تصفیه خانه فعالیت می کنند و پس آب سمی کارخانه ها به رودخانه ها می ریزند. سال هاست احداث تصفیه خانه شیرابه زباله ها در سراوان، هم منوط به اعطای مجوز قطع درخت از سوی منابع طبیعی، معطل مانده است و شهردار نیز با ارسال لوایحی، بودجه مصوب این بخش را نیز جابجا و در بخش های دیگر هزینه می کند. اما در این میان رئیس سابق کمیسیون بهداشت و محیط زیست شورای شهر هنوز نا امید نشده و تلاش دارد هرچند مقطعی هم که شده، جلوی آلودگی بیشتر رودخانه ها را بگیرد. فرانک پیشگر در جلسات کمیسیون تلفیق شورا- که به منظور بررسی لایحه بودجه سال ۹۵ شهرداری تشکیل می شود- تلاش دارد تا اعتبار خرید زمینی در نزدیکی لندفیل سراوان را کد دار کند. وی در این باره می گوید: زمینی به وسعت بیش از ۲۰ هکتار که ملک شخصی است، در نزدیکی سر ریز شیرابه زباله ها در سراوان موجود است که با توجه به وضعیت آلودگی محیط، مالک هم نمی تواند استفاده بهینه از آن داشته باشد بنابراین بهتر است شهرداری به جای آنکه منتظر مجوز منابع طبیعی باشد، این زمین را خریده و با احداث تصفیه خانه و ایجاد لوله های خط انتقال، مانع سرریز شیرابه زباله ها به رودخانه ها شود. در نهایت آنچه پیداست، جریان زندگی در رودخانه های رشت در حال خشکیدن است و خواب غفلت مسئولان شهری و استانی، این خشکیدن را سرعت می بخشد در حالیکه عبور شریان حیات از میان شهر، نعمتی است که اهمیت آن تنها در نبودنش و زمانی که دیگر کاری از دست کسی بر نمی آید مشخص می شود.