نگاه ایران: در میانه کوچه شهید صادقی رشت –یکی از خیابان های اطراف میدان بسیج (صیقلان) این شهر، عمارت با ارزشی از دوره ناصرالدین شاه باقی مانده که با تالار آیینه و چینی خانه اش آن را به بنایی منحصر به فرد در گیلان تبدیل کرده است.

به گزارش مهر، بنای قدمت دار «ابریشمی» که در ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ به شماره ۳۳۶۵ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده این روزها به دلیل بی مهری هایی که به آن شده، زیر تازیانه باران های رشت قد خم کرده و سقف بنا در آستانه فروریختن است.

وجه تسمیه بنای «ابریشمی»

عمارت «ابریشمی» اگرچه به این نام مشهور است و گردشگران متعددی را به سمت خود می کشاند اما بنایی به جا مانده از خانواده «حاج میرزا اسماعیل حاکمی» از متنفذین پیربازار رشت است که در زمان ناصرالدین شاه به عنوان کلانتر شهر منصوب شد و به همین دلیل وی را «حاج حاکم» می خواندند. به عبارتی دقیق تر این بنا توسط پسر کوچکتر حاج حاکم یعنی «حاج قاسم» معروف به «عالیجناب» احداث شده است.

در سال ۱۳۱۸ شمسی، «میرزا احمد ابریشمی» این خانه را از «عباسعلی حاکمی»، ورثه حاج قاسم خریداری کرد و از آن پس عمارت به نام «عمارت ابریشمی» معروف شد.

با وجود تغییراتی که طی دست به دست شدن بنا بین چندین مالک طی سالیان سال روی داده و حتی در زمانی که تالار آیینه اش دچار فروریختگی شده و تهدیدی برای این بنای منحصر به فرد محسوب می شود اما عمارت همچنان پابرجا باقی مانده و به عنوان یک اثر هنری قابل توجه است.

در سال ۱۳۷۷، دانشگاه گیلان بنا را از مالک وقت خریداری کرد و مدتی آن را به عنوان دانشکده معماری تغییر کاربری داد. حالا چند سالی است دانشگاه گیلان عمارت را در اختیار بنیاد نخبگان گیلان قرار داده است و از آن پس، این عمارت کاربری اداری یافته و اگرچه درب آن به روی گردشگران بسته است اما هر از چندگاهی با اصرار راه بازدید از عمارت باز می شود و گردشگران می توانند گشت و گذاری در فضای بیرونی و حیاط بنا داشته باشند.

ساختار بنای «ابریشمی»

بنای ابریشمی نیز مانند همه بناهای بومی گیلان، در دو طبقه تقریبا قرینه ساخته شده است. محوطه حیاط از چهار طرف با دیوارهای آجری قرمز رنگ به ارتفاع ۵ متر -که با آهک بند کشی شده -محصور شده و دیوارهای ضلع جنوبی و شمالی در بالا دارای یک ردیف رف است و دیوارها با نوعی طاقنما تزیین شده است.

مساحت کلی محوطه و بنا تقریبا دو هزار مترمربع و مساحت زیربنا ۶۵۰ متر مربع است. محوطه باغچه بندی شده و مشجر است و در وسط آن حوضی به طول شش متر و عرض چهار متر قرار دارد.

سطح محوطه که قبلا با قلوه سنگ های صیقلی سنگفرش شده بود؛ در سال های اخیر به صورت ساده و با موزاییک پوشیده شده است.

هر طبقه بنای ابریشمی هشت اتاق دارد. اطاق های هم کف ساده و فاقد هرگونه تزیین است. دو راه پله به ارتفاع ۲۰ سانتی متر از جنس موزاییک ساده یک دست قالبی جدید به طبقه بالا راه دارد. یک راه پله هم از ضلع شمالی در پشت بنا به طبقه فوقانی می رود.

«تالار آیینه» و «چینی خانه»

از هشت اتاق طبقه فوقانی دو اتاق، «چینی خانه» و دیگری «تالار آیینه»، در جوار هم و دو اتاق با تزیینات گچ بری گل بوته و قاب بندی برجسته سقف و بدنه و همچنین شومینه ای با تزیینات ویژه در این بنا بسیار چشمگیر است.

آنچه که بنا را در اندرونی زیبا و منحصر به فرد می کند وجود همین دو تالار به نام های آیینه و چینی خانه است. در دیوارها و پیش بخاری «چینی خانه» و در میان گچبری های گل و بوته ظریف، دوایری ایجاد و داخل آنها کاسه و بشقاب های گل مرغی و مصور بسیار پرارزش قاجاری قرار داده اند. مجموعا در بدنه و طاقچه ها ۷۹ کاسه و بشقاب تعبیه شده است. ۵۲ کاسه گل مرغی هم در رف های نزدیک به سقف جاسازی شده است.

«تالار آیینه» نیز به شکل T بطول ۱۱.۹۰و عرض نهایی ۷.۲۰ متر بوده که بخشی از این تالار مزین به گچبری با پوشش هنرمندانه قطعات آئینه در بدنه و سقف است.

این قسمت به وسیله دو ستون گچی با شیر سرهای تزئینی از قسمت جلو جدا شده و گویا بقیه دیوارهای تالار قبلا همانند این قسمت بوده است.

در تالار آئینه، دوازده تاقچه با قوس نیم دایره که داخل آن ها با آئینه یک دست پوشانده شده، دیده می شود. ازاره بخشی از تالار، از قطعات سنگ مرمر به ارتفاع ۱.۱۰ متر تا زیر تاقچه است. تالار آیینه و چینی خانه و اتاق های مزین به گچ بری بیانگر جلوه های هنر عصر قاجاری در این خطه است.

حال با گذشت سالیان سال از ساخت این بنای منحصر به فرد، بخشی از سقف تالار آیینه فروریخته و بیم آن می رود که با تداوم و گسترش ریزش سقف، بخش قابل توجهی از بنای ابریشمی فرو ریزد.

استقرار «بنیاد نخبگان» زیر سقفی فرو ریخته

بنیاد نخبگان گیلان که به گفته رئیس این بنیاد میهمان دانشگاه گیلان در بنای ابریشمی است، طی دو سال اخیر از بخش فوقانی بنا استفاده نمی کند و تنها در طبقه نخست بنا مستقر است.

دو سال پیش که مراسم معارفه رئیس بنیاد نخبگان گیلان در تالار آئینه بنای ابریشمی انجام شد، سقف تالار دچار ریزش شده و حفره ای بزرگ در آن به وجود آمد. با گذشت دو سال از وضعیت، هم اکنون طبقه بالا از هرگونه رفت و آمد در طبقه فوقانی ممانعت به عمل می آید و به گفته رئیس بنیاد نخبگان گیلان برای ممانعت از روند ریزش عملا از آن استفاده ای نمی شود.

سعید اصفهانی از تلاش هایی سخن می گوید که برای حفظ و مرمت سقف بنا طی دو سال اخیر انجام شده است و اظهار می کند: با اینکه هزینه های تعمیر بنا بر عهده بنیاد نخبگان نیست اما به دلیل استقرار در بنا و احساس وظیفه ای که برای حفظ این بنای با ارزش در خود احساس می کردیم، تعمیراتی در سقف آنجام شد.

وی می افزاید: به دلیل اینکه سقف بنا سفالی و رو به شمال ساخته شده است، بارش باران سبب خزه بستن سقف می شود و همین امر سبب شده که طی دو سالی که در بنا مستقر هستیم شاهد ریزش سقف باشیم.

رئیس بنیاد نخبگان گیلان توضیح می دهد که به محض استقرار در بنا، شرایط وخیم بنای ابریشمی به دانشگاه گیلان انعکاس داده شده و برای سرعت عمل در جلوگیری از ریزش سقف با کمک و مهارت یک استاد سفالچین از لاهیجان برای مرمت بنا مانع از توسعه ریزش سقف شده اند.

اصفهانی ادامه می دهد: با توجه به وضعیت بنا و اینکه سقف تالار آیینه ها دچار ریزش شده است، نشست مشترکی بین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و بنیاد نخبگان و دانشگاه گیلان برگزار و برآوردهای لازم برای مرمت بنا نیز تعیین شد اما دانشگاه گیلان و اداره کل میراث فرهنگی اعلام می کنند که اعتبارات لازم را برای مرمت بنا ندارند.

ممانعت از ورود به بنا؛ راهکار حفظ آن

رئیس بنیاد نخبگان گیلان از راهکار دیگری که به گفته وی برای نجات بنای ابریشمی از سوی بنیاد اندیشیده شده خبر می دهد و آن اینکه بنا از دانشگاه گیلان از سوی بنیاد نخبگان خریداری شود اما از قرار معلوم پس از قیمت گذاری کارشناس رسمی دادگستری، قیمت بنا ۵ میلیارد تومان برآورد شده که از نظر اصفهانی چنین بضاعتی برای خرید بنا در بنیاد نخبگان وجود ندارد.

وی تنها راهکار موثری که هم اکنون برای بنای ابریشمی اجرایی شده است را ممانعت از تردد در طبقه بالای بنا می داند.

به گفته وی تا جایی که امکان دارد، گردشگران می توانند وارد حیاط بنای ابریشمی شده و از طبقه نخست بازدید کنند اما از حضور کارمندان و افراد غیراداری در طبقه دوم ممانعت می شود تا بتوان بنا را در نبود اعتبارات دو نهاد دانشگاه گیلان و اداره کل میراث فرهنگی گیلان حفظ کرد.

ادعای رئیس بنیاد نخبگان گیلان بر جلوگیری از ورود به طبقه دوم بنای ابریشمی زمانی عینیت می یابد که با وجود هماهنگی های به عمل آمده برای گرفتن عکس از وضعیت تالار آئینه و چینی خانه، از حضور عکاس و خبرنگار به داخل بنا ممانعت به عمل آمده و دلیل آن نیز نداشتن اجازه از دانشگاه گیلان به عنوان مالک کنونی بنا اعلام شد!

مسئول مرمت؛ دانشگاه گیلان

اما توضیحات مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز در این رابطه قابل توجه است.

رضا علیزاده مسئول مرمت بنا را مالک بنای ابریشمی می داند و می گوید: با اینکه برآوردهای لازم برای مرمت بنای ابریشمی صورت گرفته اما اداره کل میراث با وجود تمام ارزشی که برای بنا قائل است از بضاعت مالی لازم برای صرف هزینه مرمت بنا معذور است و مانند هر بنای دیگری، تعمیر و مرمت بنا بر عهده مالک آن یعنی دانشگاه گیلان است.

وی می افزاید: با بودجه ۷۰۰ میلیون تومانی که در سال به اداره کل میراث فرهنگی گیلان تخصیص می یابد نمی توان هزینه های بالای بناهایی همچون بنای ابریشمی را به تنهایی تقبل کرد اما این آمادگی وجود دارد که با همکاری دانشگاه گیلان و بهره مندی از کارشناسان و استادان معماری، مرمت بنا را انجام دهیم تا بیش از این در خطر ریزش سقف قرار نگیرد.

علیزاده بر این عقیده است که مالکان بناهای تاریخی و میراثی باید برای حفظ بناها ارزش بیشتری قائل باشند و دغدغه حفاظت از بناهایی همچون بنای ابریشمی را بیش از این احساس کنند.

وضعیت بنای ابریشمی بدتر می شود

این روزها که پاییز و زمستان با باران و برف خودنمایی می کنند، تن نیمه جان بنای ابریشمی که روزگاری محل اسکان خاندان ابریشمی بود، نحیف و نحیف تر شده و قدرت مقابله اش با عوامل مخرب کم و کمتر می شود به طوری که اخیرا اخباری مبنی از وخیم تر شدن وضعیت سقف بنا به دست رسیده است.

بنایی که اگرچه مالکیت آن به عهده دانشگاه گیلان است اما پاسخگویی درباره وضعیت آن، منوط به گذراندن بروکراسی نا به جا است و دیر نیست روزهایی که اثری از نظاره گری این بنای منحصر به فرد در مرکز شهر رشت باقی نماند و به تنهایی در غفلت همگان، بی صدا سقوط را تجربه کند.