[caption id="attachment_5391" align="alignnone" width="150"] کیوان بهمنش *[/caption] اختصاصی نگاه ایران: ساعت های آغازین صبحگاه اولین آدینه مرداد تابستانی رشت ، همهمه ای عجیب در فضاهای مجازی خبر از نفیر دهشتناک اره برقی تبرداران می داد . هر کس سخنی از این صدای نامیمون در این شهر میداد ، گویی اره داران به جنگل شهر حمله برده اند . یکی میگفت شهرداری به خاطر آلرژی زا بودن درختان چنار ، جامه درمانگران را بر تن نموده و کمر همت به قطع این درختان بسته است ، دیگری میگفت بیشه داران با تبرداران تبانی کرده اند ! عیاری التماس حضور و یقه گیری از تبرداران در آن صبح گاه آغازین آدینه مردادی را داشت و منصفی خبر از آغاز پروژه ای زیرساختی به نام خط اتوبوس سریع الطریق BRT را میداد که کمترین هزینه این توسعه یافتگی قطع این درختان زبان بسته بوده و بس. و نگارنده نیز  به عنوان دردکشیده چالش های این چنینی در پروژه ها و مگاپروژه ها ، شاهد این درگیری ها و اعتراضات به حق و ناحق فرزندان حاضر در آن فضای مجازی بودم و نگران از کشیده شدن این چالش عظیم در شروع به کار مردمان خوب شهرم که شاهد قطع این ده ها درخت بی زبان در شهر خواهند بود . اعتراضاتی که به یقین چند روزی شهردار خوب و مهربان و فهیم و تحصیلکرده شهرم را درگیر خود خواهد کرد و چه انرژی و زمانی را از وی خواهد ستاند ! جناب دکتر مهروز ثابت قدم ، یار خوب دبستانی ، آیا تاکنون از مشاور ارشد خویش ، خواستار تجزیه و تحلیل چرایی چالش برانگیز شدن تمامی پروژه های زیرساختی بیان شده و حتی در حال بیان شدن خویش ! ،  در سطح شهر شده اید ؟ آیا از وی خواسته اید که یک تحلیل علمی از چرایی وقوع اعتراضات این چنینی برای تمامی فکرها و سوداهای خوبتان برای شهر محروم از مادر و تحصیل رشت  ، ارایه دهد؟  با کمال احترام  برای مشاور سیاسی جنابعالی و نفر دوم سازمانتان  و درک نیاز سازمانتان به وی و تخصص وی ، آیا ایشان توانسته اند در این چالشها کمک حالتان باشند ؟ جناب دکتر ثابت قدم متخصص شهری گیلک زبان ، آیا با خود اندیشیده اید که شاید ریشه این اعتراضات فقط در یارگیری ها  و درگیری های سیاسی شهر من نباشد و ریشه این چالش را در جای دیگری جستجو نمایید ؟ جناب دکتر اگر پاسخ پرسمان بالا را نزد حقیر جستجو نمایید ، از جنابعالی تقاضای همراهی به یک سفر بسیار کوتاه به یک رویکرد علمی را دارم ، شاید این سفر بتواند به شما در یافتن چرایی چالشهای بیان شده بالا یاری رساند . قبل از آغاز این سفر نکته مهمی را باید با جنابعالی درمیان گذاشت ؛ حقیر بنا به علاقه مندی و تعصب به سرنوشت شهرم ، تمامی پروژه های اجرا شده شما در دوره قبل شارمندیتان و پروژه های طرحریزی شده دوره فعلی شما را ، با اینکه مفید و در راستای پویاسازی اقتصاد شهر میدانم ، لیکن تمامی آنها را فاقد یک عنصر مهم میدانم !!! عنصری که اگر به صورت جدی در آن ورود نمایید شاید ریشه بسیاری از چالشهای مدیریتی شما را خواهد خشکاند . بنده روح سیستمی و رویکرد استانداردی و علمی در پروژه های طرح ریزی شده و اجرا شده شما را تاکنون هرچه جستجو نموده ام ، کمتر یافته ام  که پروژه های شما بدون بهره گیری از تفکرات سیستمی و استانداردی ، طرحریزی میشوند ! یکی از این حوزه های استانداردی که ورود و تفکر به آن از نان شب برای شما ، قبل ازآغاز یک پروژه شهری در شهر سیاست زده رشت ، واجب میباشد ، بکارگیری استراتژی « مدیریت ذینفعان » است . جناب دکتر ، بیایید سفری کوتاه به این رویکرد علمی داشته باشیم : مدیریت ذینغعان : علایق و منافع افراد حقیقی و حقوقی متعددی بنا به دلایل متفاوتی از اجرای یک پروژه متاثر میشوند و بالتبع آنها سعی در تاثیرگذاری بر سرنوشت پروژه و بعضا شکست آن را دارند . مدیریت علایق ، منافع ، دیدگاه ها و نقطه نظرات تمامی ذینفعان پروژه به سمتی که بیشترین تسهیل را در راستای موفقیت پروژه و کمترین مقاومت و ممانعت را بر سر راه اجرای آن ایجاد نماید ، در ادبیات استاندارد مدیریت پروژه ، فرایند مدیریت ذینفعان پروژه نامیده میشود . از قدیم الایام ، سازمانها توسط مالکین خود و برای نیل به اهداف آنها اداره میشدند . اما با نشر و گسترش تئوری مدیریت ذینفعان ، کنترل از طریق مالکیت تضعیف شد و با بزرگتر شدن ابعاد سازمانها و فعالیتهای آنها ، آثار و تبعات اجتماعی زیادی به بار آورده است . جناب شهردار شما  از تئوریهای مدیریت آموخته اید که چگونه مدیریت کنید ، اما کمتر به این مسئله توجه داشته اید که برای چه کسانی مدیریت کنید. محیط سازمان شما متشکل از ذینفعان متعدد است و توجه به منافع ذینفعان ، اساس بقاء سازمان شما و یکی از مهمترین اولویتها ست . فضای ماموریت شهرداران و شهرداری ها در برهه زمانی حاضر ، با حجم وسیعی از مطالبات و پروژه ها روبرو است ، و متخصصان حوزه مدیریت پروژه ، امروزه اصلی ترین عنصر در موفقیت یک پروژه را شناسایی ، تجزیه و تحلیل و مدیریت  ذینفعان آن پروژه میدانند . از همین رو به جنابعالی پیشنهاد مینمایم با فراگیر نمودن این استراتژی از طریق برگزاری آموزش برای مدیران عملیاتی سازمانتان ،  قبل از آغاز یک پروژه در سطح شهر ، دغدغه « شناسایی و مدیریت ذینفعان » را به عنوان یکی از الزامات شروع برای مدیرانتان الزامی نمایید . ذینفع در یک پروژه ، فرد  و یا افرادی است که میتوانند به نوعی بر برنامه ریزی ، فرایند و یا نتیجه پروژه شما تاثیر گذار باشند ، و یا این که از روند برنامه ریزی ، فرایند و یا اجرای پروژه شما به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم تاثیر پذیرند . پروژه ها معمولا دارای شمار متعدد و طیف متنوعی از ذینفعان شامل افراد حقیقی و حقوقی مانند مخاطبین پروژه ، تیم اجرایی ، حامیان مالی ، سازمانهای قانون گذار ، نهاد های غیر دولتی ، اصناف و ... هستند . ذینفعان را گونه بندی های مختلفی کرده اند که خیلی خلاصه آنها را برایتان بازگو خواهم نمود : ذینفعان اولیه : که بطور مستقیم و یا غیر مستقیم از روند اجرای پروژه تحت تاثیر قرار میگیرند و یا آن را تحت تاثیر قرار میدهند . ذینفعان ثانویه : این افراد در انجام فعالیت های پروژه ، مشارکت چندانی ندارند اما حضور آنها ، سیاستگذاری هایشان ، نحوه عملکردشان در جامعه و ارتباطی که با پروژه برقرار میکنند میتواند به نوعی فعالیتهای پروژه را تحت تاثیر قرار دهند . طیف ذینفعان و نقش و تاثیر آنها بر پروژه و فعالیتهای پروژه شما ، ثابت نیست . ممکن است جایگاه و نوع ذینفعان در هر مرحله از پروژه تغییر نماید . اما آنچه که به صورت یک عنصر ثابت در پروژه ها ماندگار است ، « نیاز مداوم » به شناسایی و تجزیه و تحلیل جایگاه آنان و به روز رسانی اطلاعات مرتبط است . لطفا به جدول زیر توجه کنید ؛ جدول بالا ذینفعان را به چهار دسته تقسیم نموده و برای هرکدام مثالهایی زده است . ذینفعان اولیه اشاره به افراد و گروه هایی دارد که رابطه مستقیم و قراردادی با سازمان و یا پروژه شما دارند و ذینفعان ثانویه اجتماعی از مجموع افراد و موسساتی تشکیل می گردند که در مرز سیستم واقع شده اند و کسانی هستند که بدون داشتن هیچگونه قرارداد ، از فعالیتهای سازمان شما و یا از نتایج پروژه شما اثر می پذیرند . مدیریت ذینفعان از چه طریق به پروژه شما کمک خواهد کرد ؟ مدیریت ذینفعان پروژه از طریق شناسایی دقیق گروه های تاثیرگذار و یا تاثیرپذیر از یک پروژه و تجزیه و تحلیل میزان « قدرت » ، « نفوذ » و « تاثیراتی » که بر پروژه شما دارند ، به موفقیت پروژه شما کمک خواهند نمود . شناسایی و تجزیه و تحلیل دقیق ذینفعان ، میتواند موجب اتخاذ سیاست های ارتباطی موثر با هر یک از آنها و در نتیجه کسب حمایت و یا افزایش سطح مشارکت آنها در پروژه شما شود . این استراتژی یکی از عوامل کلیدی در موفقیت  و کاهش چالش های پروژه شماست . از طریق فرایند مدیریت ذینفعان ، میتوانید اطمینان حاصل کنید که آنها به طور کامل آنچه که در پروژه شما انجام می شود را درک میکنند و از فواید آن آگاه هستند . تجربه چندین ساله حقیر در مگا پروژه ها به بنده یقین داده است ، که اطلاع رسانی صحیح و به هنگام موجب می شود که در صورت لزوم و در زمان مواجه با چالش ، ذینفعان تعهد بیشتری نسبت به فعالیتهای پروژه نشان خواهند داد و با اشتیاق بیشتری از پروژه شما حمایت خواهند نمود ! مراحل مدیریت ذینفعان : گام اول : ذینفعان را شناسایی کنید : در یک جلسه طوفان ذهن ها با گروه طرح ریزی پروژه تان ، ابتدا فهرستی از تمامی ذینفعان بالقوه و بالفعل تهیه نمایید . به تمام افراد و گروه هایی فکر کنید که ممکن است از کار شما تاثیر بگیرند و بر آن تاثیر بگذارند و یا افراد و گروه هایی که موفقیت و یا عدم موفقیت پروژه شما ممکن است آنها را منتفع کند . سعی نمایید در شناسایی فهرست ذینفعان خلاق باشید و خود را محدود به یک یا دو گروه نکنید . برای تسهیل فرایند شناسایی فهرست ذینفعان ، میتوانید سئوالات زیر را مطرح کنید و به آنها پاسخ دهید :

• مخاطبین مستقیم و غیر مستقیم پروژه شما چه کسانی هستند ؟
• چه افرادی و یا سازمانهایی از انجام فعالیتهای پروژه شما نفع خواهند برد و یا متضرر خواهند شد ؟
• سازمان هایی که ممکن است قوانین و آئین نامه هایشان پروژه شما را تحت تاثیر قرار دهند کدامند ؟
• چه کسانی / موسساتی حق مالکیت مادی و یا معنوی پروژه را خواهند داشت ؟
• همکاری با کدام گروه ها و موسسات ، کیفیت فعالیت ها و نتایج پروژه شما را بهبود خواهد بخشید ؟
• حمایت کدام سازمان ها در شرایط بحران ، اهداف پروژه تان را تضمین خواهد کرد ؟

گام دوم : ذینفعان را طبقه بندی کنید : ممکن است فهرستی طولانی از مردم و سازمانهایی داشته باشید از کار شما تاثیر می پذیرند و یا آن را تحت تاثیر قرار می دهند . برخی از آنها ممکن است این قدرت را داشته باشند که جلوی فعالیت شما را بگیرند و یا بالعکس ، باعث پیشرفت فعالیت های پروژه شما شوند . برخی از آنها ممکن است علاقه مند به آنچه انجام میدهید باشند و برخی دیگر به آن اهمیتی ندهند . نکته مهم اینجاست که شما بتوانید نقش هر یک از این دست اندرکاران را به درستی شناسایی کنید و میزان قدرت و تاثیر گذاریشان را نیز تحلیل نمایید . در تحلیل قدرت و تاثیر گذاری هر ذینفع و الویت بندی و طبقه بندی آنها ، مهم است فراتر از «  نقش سطحی »  آنها بیندیشید ! یکی از ابزارهای شناسایی و الویت بندی ذینفعان پروژه شما ، استفاده از تکنیک های فازی است . مثلا می توانید یک مدل چند معیاره طراحی کنید که با استفاده از آن مدل همه عوامل کیفی و کمی موثر در ارزیابی ذینفعان را در نظر بگیرید و آنها را اولویت بندی کنید . بعد از شناسایی میزان قدرت و تاثیرگذاری ذینفعان میتوانید با رسم یک نمودار ، جایگاه آنها را نسبت به یکدیگر شناسایی کنید . رسم این نمودار  میتواند به شما در جهت شناسایی « استراتژی برقراری ارتباط » با هریک از ذینفعان کمک نماید . برای رسم این نمودار دو محور منافع و قدرت ( میزان نفوذ و علاقه ) را رسم نمایید . محور قدرت ، نشان دهنده میزان تاثیرگذاری و نفوذ هریک از دست اندرکاران بر فعالیت های پروژه شما است . محور منافع ، نشان دهنده میزان تاثیر پذیری است که هریک از این ذینفعان میتوانند از پروژه شما داشته باشند . سپس سعی نمایید که جایگاه ذینفعانی که شناسایی کرده اید را در نمودار با توجه به سطح منافعی که در گروه پروژه دارند و میزان نفوذشان بر فعالیتهای پروژه ، مشخص نمایید .   گام سوم : مشخص کردن استراتژی برقراری ارتباط با هر یک از گروه های ذینفع : قدرت بالا ، منافع ( علاقه ) بالا  : منطقه سبز نمودار - این افراد کسانی هستند که باید بیشترین تلاش را برای راضی نگه داشتن ، اطلاع رسانی و تعامل با آنها به کار ببرید . قدرت بالا ، منافع ( علاقه ) پایین  : منطقه قرمز نمودار -  به اندازه ای که رضایتشان جلب میشود به آنها اطلاع رسانی نمایید ، اما نه به اندازه ای که از تعامل با شما خسته شوند . این افراد باید از مزایای کلی و جالب پروژه شما با خبر باشند تا در زمان لازم به حمایت از شما بپردازند . قدرت پایین ، منافع ( علاقه ) بالا  : منطقه آبی نمودار – این افراد را مطلع نمایید ، با آنها صحبت کنید و به آنها اطمینان دهید مشکلی وجود ندارد . این افراد میتوانند در بسیاری از موارد به پروژه شما کمک نمایند . قدرت پایین ، منافع ( علاقه ) پایین  : منطقه زرد نمودار – این افراد را زیر نظر داشته باشید ، اما با ارتباطات بیش از اندازه و بیهوده حوصله آنها سر نبرید و وقت خود را نیز هدر ندهید . به طور خلاصه نمودار زیر نحوه الویت بندی ذینفعان را با توجه به سیاستهای ارتباطی با آنان را تشریح می نماید : جناب شهردار ، مدیران ارشد اجرایی عملیاتی شما در این مرحله نیاز دارند در مورد ذینفعان خود بیشتر بدانند . آنها باید بدانند که چه واکنشی از طرف ذینفعان به پروژه هایشان در انتظارشان است و چگونه و از چه طریقی با آنها ارتباط برقرار نمایند . ممکن است که تصمیم بگیرند به ملاقات حضوری بعضی از آنها بروند و یا با برگزاری سمینارهایی ، آنان را دعوت به حضور نمایند تا بتوانند زمانی کوتاه را برای صحبت به آنها اختصاص دهند . در بعضی موارد حتی ممکن است که برای تاثیر گذاری بر نظرات آنها مقالات علمی در خصوص نیاز به اجرای پروژه تان در سطح منطقه به طور مکرر انتشار دهید . به طور کلی روش های تاثیر گذاری بر ذینفعان پروژه شما بسیار متفاوت است و تیم شما میتواند خلاقانه اما منطقی این روش ها را شناسایی و از آنها استفاده نماید . گام چهارم : تصمیم گیری در مورد محتوی پیامی که می خواهید به ذینفعان پروژه تان ارسال نمایید  : برای این که بدانید محتوای پیام شما به گروه های ذینفع چه باید باشد ، میتوانید پرسش های زیر را در جلسه طوفان ذهن ها با همکاران پروژه خود در میان گذارید :

• چه منافع مالی و یا غیر مالی آنها در گروی پروژه شماست ؟
• آنها چه نظری در مورد پروژه ، تیم پروژه و فعالیتهای مرتبط دارند ؟
• آیا شناخت آنها از پروژه و تیم پروژه و فعالیتهای مرتبط کافی و واقع بینانه است ؟
• چه نوعی از اطلاعات مربوط به پروژه تان در هر یک از فازهای شروع ، اجرا و اختتام پروژه ، انگیزه همکاری آنها با شما را بر می انگیزد ؟
• اگر فکر میکنید که قادر نخواهید بود نظر برخی از ذینفعان را جلب کنید ، قصد دارید چگونه مخالفت آنها را مدیریت کنید ؟

جمع بندی : شهردار سخت کوش و نامهربانی دیده شهر ما ، امیدوارم این یادداشت دریچه ای بوده باشد برای ورود جدی سازمان شما به مفاهیم و رویکردهای سیستمی در کنار تصمیمات فنی و عملیاتی شما و قطعا میدانید گام اول این مسیر ، اجرای فوری برنامه های آموزشی کوتاه مدت برای تیم مدیریتی ارشد شماست تا نگرش آنان به پروژه ها از دیدگاه صرفا فنی به دیگاه توامان فنی و سیستمی تغییر نماید . جناب دکتر ثابت قدم دلیل اصلی چالشی شدن تمامی برنامه های طرحریزی شده خوب و مفید جنابعالی برای شهر ما ، تنها فقدان روح سیستمی و تحلیلی در موضوعات فنی است . شارمند زحمتکش و تلاشگر شهر ما ، توجه داشته باشید که تمامی پروژه های زیرساختی مد نظر شما نیز همانند کلیه موضوعات دیگر این دنیا ، موافقان و مخالفان خود را خواهد داشت .لطفا همه  مخالفت ها را شخصی و ناشی از اردوگاه های مختلف سیاسی  استنباط نفرمایید ، و سعی نمایید که با گروه مخالفان نیز زبان مشترک برای گفتگو پیدا نمایید ، حتی اگر این زبان مشترک ، کلیه موضوعات مربوط به پروژه های شما را پوشش ندهد . شهردار عزیز ، هرچه پروژه های عملیاتی شما پیچیده میشود ، قطعا بر افراد بیشتری تاثیر خواهید گذاشت و به همان نسبت نیز از گروه های بیشتری تاثیر خواهید پذیرفت . تحلیل ذینفعان و مدیریت اثربخش آنها قطعا می تواند نقش کلیدی در موفقیت پروژه های شما و کاهش چالش ها گردد . آرزومند توسعه پایدار شهر رشت ، عروس زیبای شهرهای شمال میهن عزیزمان ایران منابع :

• Freeman, R . Edward (1984). Strategic Management : A Stakeholder approach . Boston: Pitman . ISBN 0-273-01913-9
• جزوات آموزشی موسسه بین المللی مطالعات انرژی

*مدیرکیفیت پروژه های احداث نیروگاه های سیکل ترکیبی