مجید صیادنورد

کارشناس مناطق آزاد

بحث الحاق شهر بندر انزلی و یا بخش هایی از آن بار دیگر از سوی برخی از مسئولین محترم این شهرستان مطرح شده است، ضمن احترام به نظر عزیزان و ایمان واثق به لزوم پیگیری بهره مندی مردم انزلی از منافع منطقه آزاد، مواردی جهت استحضار تقدیم حضور می شود.

در مقدمه باید تصریح کردکه اگر به ادبیات رسانه ای و گفته های مسئولین وقت شهرستان و استان در دوران تشکیل منطقه ویژه و منطقه آزاد انزلی مراجعه کنیم نکته مهمی هویدا می شود که مهمترین دلیلی که کارشناسان اقتصادی(و نه سیاسی) بر لزوم ایجاد منطقه آزاد در محدوده این شهرستان از گیلان زمین اصرار داشتند؛ وجود ظرفیت های متنوع در این بخش از کشورمان بود که با تغییر و تحولات روی داده در روابط بین الملل و تغییر جایگاه دریای خزر در معادلات منطقه ای و بین المللی همزمان بود.

وجود سابقه تجاری 250 ساله در دریای خزر که مردم این سامان را با فنون، الزامات و رفتار تجاری با طرف خارجی آشنا کرده بود؛ از سوی دیگر فعالیت بندر و گمرکی -که بعد از منازعات صفویه و عثمانی که به حذف مسیر ایران با اروپا از طریق جاده ابریشم منتهی شده بود- که سابقه آن از سه قرن نیز تجاوز می کرد؛ توانمندیهای متنوع این شهرستان در حوزه های گردشگری(دریایی-توریسم ورزشی-بوم گردی)با توجه به دارا بودن تالاب بین المللی انزلی و سواحل زیبای خزر؛ وجود دو شهرک صنعتی در حسن رود و گلشن؛ مهد صنعت شیلات کشور و امکان صنعتی کردن آن؛ و فرآهم بودن ظرفیت های مناسب در حوزه فرآوری محصولات کشاورزی و به ویژه صنعت نوغان داری و پرورش کرم ابریشم؛ به همه شاخص های فوق قرار گرفتن این شهرستان در شاهراه ارتباطی ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر و در عین حال نزدیک ترین بندر تجاری ایران به تهران(در میان مناطق آزاد دیگر) را باید اضافه کرد. این همه مجموعه ظرفیت های مادی، جغرافیایی و زیرساختی انزلی بود که این منطقه را تبدیل به اقتصادی ترین نقطه ایران در قیاس با سایر مناطق -برای منطقه آزاد شدن- نمود.

طرفه اینکه علاوه بر موارد فوق وجود نیروی انسانی با کیفیت در این شهرستان و استان، ظرفیتی است که با سفر به مناطق آزاد دیگر بیشتر نمایان می گردید، چراکه نیروی انسانی تحصیل کرده، آگاه و تعالی جو مهمترین شاخص و پیش نیاز دست یابی به توسعه ارزیابی می شود.

چرا این موارد که همه عزیزان می دانند بازگوشد؟ سئوال اصلی که در مناقشات سیاسی پشت پرده ایجاد این موج روانی در میان مردم انزلی قابل مشاهده است، ارائه آدرس غلط به مردمی است که براساس داشته های پیشین و موجود آنها بود که این منطقه آزاد شکل گرفت، چرا مسئولین شهرستان طی یک دهه گذشته به این مهم پاسخ نداده اند که با ظرفیت های موجود شهرستان چه کرده اند؟ منطقه آزاد ظرفیت مضاعف است بر ظرفیت هایی که داریم! با آنچه در انزلی داریم در دهه گذشته چه کرده ایم؟

از سوی دیگر علی رغم توسعه صورت گرفته در محدوده جغرافیایی این منطقه، هنوز خود بندر انزلی، بندر کاسپین، شهرک های صنعتی حسن رود و گلشن، مجتمع های تجاری و امکانات گردشگری منطقه آزاد در محدوده جغرافیایی انزلی واقع شده است. به عبارتی افزون بر 90 درصد از توان اقتصادی، صنعتی، تجاری، گردشگری و 100 درصد توان بندری-ترانزیتی این منطقه در محدوده شهرستان انزلی قرار گرفته و صد البته مردم این شهرستان نیز از منافع آن متنفع شده اند، اما طی یک دهه گذشته طرح عملیاتی مسئولین شهرستان انزلی برای بهره گیری از ظرفیت های این منطقه چه بود؟ البته از حق نمی توان گذشت ملوان بود و لا غیر!!؟ و ملوان هم برای توسعه و اشتغال شهرستان نبود، منافع سیاسی اولویت بود و شاید به همین دلیل بود که این همکاری و استفاده از ظرفیت های منطقه آزاد انزلی در قالب پیشین رها شد.

نکته سوم؛ با نگاه به ادبیات و گفتمانی که در چارچوب آن مفاهیم منطقه آزاد شکل و نضج گرفت است؛ مناطق آزاد، عرصه مبادلات و مراودات بین المللی است، بنابراین یکی از پیش نیازهای تعیین یک محدوده و منطقه به عنوان منطقه آزاد، دارا بودن فرهنگ مدارا و پذیرش دیگری است، چراکه براساس بسترهای قانونی مناطق آزاد، مناطقی هستند که در محدوده آن امکان تسهیل و تسریع در فرآیند مذاکرات و معاملات تجاری پدید می آید و از آنجا که در چنین فضایی، پذیرش دیگری و تلاش به منظور برقراری ارتباط فی مابین براساس جستجوی وجوه مشترک انسانی و فرهنگی و یا منافع اقتصادی مشترک، یکی از اساسی ترین مبانی فرهنگی است، سئوال این است، آیا مردم گیلان و به ویژه انزلی در سابقه خود از چنین فرهنگی برخوردار نمی باشند، یا به عنوان یکی از قطب های گردشگری کشور سالیانه میزانی میلیون ها گردشگر نیستند؟ در نتیجه یکی از اساسی ترین موضوعاتی که در پذیرش موجودیت منطقه آزاد در محدوده جغرافیایی و حاکمیتی باید مد نظر داشت، این واقعیت است که منطقه آزاد فرصت مغتنمی است برای نشان دادن عمق و گستره فرهنگ مدارای ما در دوران جهانی شدن، فرهنگی که براساس آن با تکیه و اعتماد بر ذخایر فرهنگ غنی خود ابایی از مواجه با فرهنگ دیگری به ویژه در بسترهای تجاری نداریم.

چرا برخی عزیزان در میان مردم شهرستان انزلی این باور را نهادینه کرده اند که نمی گذارند، فلان شهرستان، مسئولین فلان نهاد و.... همه با ما انزلی چی ها بد هستند. مبانی این سخنان آدرس غلط دادن به مردم و تهییج آنها علیه دیگری است و در حالیکه سابقه این شهر در طول دو قرن گذشته سرشار از شواهدی است که در آن پذیرش دیگران، تجارت با روسیه، کشورهای قفقاز و حتی عثمانی و اروپا، قابل مشاهده است. پذیرش آوارگان لهستانی جنگ جهانی دوم و از قطب های گردشگری کشور بودن، از دیگر مصادیق است. یا علی رغم تلاش های دولتهای قبلی برای رونق بنادر شرق دریای خزر، بدلیل رفتار تجاری هوشمندانه انزلی چی ها و گیلانیان، این سیاست نه تنها با شکست مواجه شده، بلکه با تلاش و همراهی همه جانبه همه گیلان، منطقه آزاد با نام انزلی ایجاد و رونق گرفت.

به زعم حقیر بهره گیری از ظرفیت هایی که باعث شد منطقه آزاد ایجاد گردد، باید اولویت نخست مسئولین و مردم انزلی باشد، شهری که منطقه آزاد دارد نباید چنین بماند و راه حل برون رفت خود از رکود فعلی را در جیب و نگاه دیگری جستجو کند، راه حل در همین شهر وجود دارد.

در خاورمیانه و حتی کره زمین کمتر شهری است که دارای دو بندر باشد، کمتر شهری است که دارای تالاب بین المللی ثبت جهانی است، تالابی با ظرفیت های بزرگ برای اکوتوریسم، بوم گردی، گردشگری دریایی، توریسم ورزشی و پرورش ماهی و صنایع شیلاتی؛ تالاب قادر است درآمدی معادل چند برابر تمامی درآمدهای ارزی استان نصیب گیلان زمین و انزلی چی ها، رشتی ها و صومعه سرایی ها نماید. از سوی دیگر کمتر شهری است که دارای اسچه خرز(نیای اسب های زمین)، جنگل های هیرکانی(قدیمی ترین جنگل های جهان) و ماهی خاویار(ارزشمند ترین ماهی) است.

در نهایت باید تصریح کرد در صورت اصرار بر درخواست غیرکارشناسانه(به این دلیل که باید قبل از سال 93 پیگیری می کردند، نه اکنون!!) امکان توسعه محدوده منطقه آزاد انزلی به کل این شهر بسیار بعدی به نظر میرسد، چراکه اولاً در سال 93 محدوده منطقه آزاد انزلی به سمت شرق توسعه یافت و این در حالی بود که مسئولین وقت در آن زمان پیگیری لازم برای تغییر نگاه جغرافیایی لزوم توسعه منطقه، به سمت انزلی را لازم تشخیص ندادند!!؟ از سوی دیگر به دلایل انتظامی و امنیتی امکان الحاق یک شهر به محدوده منطقه آزاد تقیرباً غیر ممکن است و این غیر ممکن بودن زمانی مضاعف می شود که توجه داشته باشید انزلی از مراکز اصلی نیروی دریایی و ارتباطات تسلیحاتی ایران با روسیه است. در عین حال این امر را می توان از طریق همگرایی و هم افزایی تمامی ظرفیت های مدیریتی-سیاسی استان پیگیری کرد، گرچه تفکرات شوونیستی برخی عزیزان ذی نفع در این داستان، دست یابی به این تفاهم و راهکار را بعید به نظر می رساند.

در نهایت دو سازوکار قانونی برای جستجوی رویای الحاق بخشی هایی از انزلی به محدوده منطقه آزاد آن قابل پیگیری است، نخست در قالب طرح نمایندگان مجلس به کمیسیون اقتصادی و سپس ارائه آن در صحن علنی مجلس،که با توجه به نگاه غالب که ضدیت با عملکرد مناطق آزاد است، موفقیت در این عرصه با هم رأیی نمایندگان مجلس برای الحاق یک شهر به محدوده منطقه آزاد سخت ارزیابی می شود. چرا که نگرانی تعمیم این موافقت به درخواست های مشابه از سوی سایر شهرهای نزدیک به محدوده مناطق آزاد سطح کشور، باعث تردید نمایندگان می شود.

مسیر دوم پیگیری پیشنهاد از طریق ارائه لایحه از سوی دولت است که بالتبع دغدغه فعلی دولتمردان پیگیری تصویب لایحه جدید افزودن مناطق آزاد جدید است نه الحاقیه به اساسنامه منطقه آزاد انزلی.

در نتیجه این هدف ظرف آینده نزدیک دور از دسترس می نماید، پس در گام نخست باید داشته های انزلی در حوزه های بندری، گمرکی، شیلاتی، گردشگری، و حتی صنعتی را بالفعل کرد و از یاد نبرد منطقه آزاد براساس این شاخص ها به انزلی اضافه شد و انزلی مانند شهرهای سایر مناطق آزاد، منطقه ای فقیر و کم بهره از شاخص ها و زیرساخت های اولیه.....نبود. پس ارائه و پیگیری طرح های بهره گیری از ظرفیت های ملی و بین المللی این شهرستان را باید از منظر غیر سیاسی پیگیری کرد، انزلی شهر تجارت و گردشگری است در نتیجه مردمان آن مذاکره کنندگان، و گردشگر پذیران خوبی باید باشند، آنهایی که مشاغل سختی همچون صیادی و کشت برنج را نیز در سابقه خود دارند.