علیرضا محمدی گرفمی * بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغالزایـی، تعامـل فرهنگ هـا و گفتمان هـا، حفـظ محـیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز بـا آن روبـه رو اسـت. هر یک از کشور ها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این می ان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهنـد خـود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راههای آن یـا خلـق راههـا و روشـ های جدیدند. یکی از این روش ها گردشگری است که اغلب کشور ها بویژه کشورهایی که بـه لحـاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده اند تـا با بهره گیری از فرصتهای تجاری ارزشمند در بخش گردشگری فرایند توسـعه ملـی خـود را سـرعت بخـشند. و با استفاده از این منبع ارزشمند تولید، درآمد، اشتغال و ایجاد زیر ساخت ها برای نیل به توسعه پایدار را فراهم آورند. در این میان گردشگری روستایی گرایشی نوین در صنعت گردشگری است، که از دهه های پایانی قرن گذشته مطرح شده و بسیاری از برنامه ریزان اجتماعی ـ اقتصادی در کشورهای توسعه یافته، آن را روشی مطمئن با چشم اندازی بسیار روشن برای توسعه روستا ها بویژه محروم ترین آن ها معرفی کرده اند. گردشگری روستایی شامل هر نوع فعالیت تفریحی و گذران اوقات فراغـت اسـت بـا دریافـت خدماتی از قبیل غذا، محل اقامت و محصولات محلی از ساکنان محلـی در مکـانی کـه از نظـر قوانین و مقررات جاری کشور یا از نظر ماهیت اقتصادی و فرهنگی روستا محسوب می شود. گردشگری روستایی بخـشی از بـازار گردشـگری و منبعـی بـرای اشـتغال و درآمـد بـوده و می توان آن را ابزار مهمی برای توسعه اقتصادی ـ اجتماعی و اکولوژیکی جوامـع روسـتایی قلمداد کرد. در کشورهای بسیاری این امر با خط مشی های کشاورزی در ارتباط است. اگرچه بعضی آن را به عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن را سیاستی برای توسعه روستایی قلمداد می کنند. اما آنچه بدیهی است اینکه گردشگری روستایی به عنوان یک راهبرد می تواند با برنامه ریزی اصولی و شناسایی مزیت ها و محدودیت ها، نقش موثری در توسعه و تنوع بخشی به اقتصاد منطقه ای ایفا کند. مطالعات انجام شده در کشورهای فرانسه، اتریش، سوییس، انگلستان، ایرلند، تایلند و ژاپن نشان می دهد که گردشگری روستایی بسرعت در اقتصاد روستایی رشد کرده و مکمل فعالیتهای کشاورزی شده است. ماهیت صنعت گردشگری ایجاد اشتغال و درآمد، متنوع سازی اقتصاد، مشارکت اجتماعی و استفاده از منابع محلی است. از آنجا که بخش اعظم مشکلات عقب ماندگی و توسعه نیافتگی روستایی نیز به فقدان این پارامتر ها برمی گردد، گردشگری روستایی با حل مسائل و مشکلات فوق می تواند به توسعه روستایی کمک نماید. از این رو باید توسعه گردشگری به عنوان یک استراتژی از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیک و نهادی مورد بررسی قرار گیرد. سـکونتگاههای روسـتایی، بخصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به نیمی از جمعیت این کشور ها را در خود جای داده اند با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل، مهاجرت های روسـتایی، پـایین بـودن سـطح اشتغال، پایین بودن سطح بهره وری در بخش کشاورزی، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی و... مواجهند. از آنجا که در دهه های اخیر توسعه روستایی در کشورهای درحال توسعه با چالش های متعددی مواجه بوده و راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستایی غالبا موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته مسائلی چون فقر، اشتغال، امنیت غذایی و پایداری محیط زیست را تامین کند یکی از راهبردهایی که اخیرا مورد توجه قرار گرفته و به مورد اجرا گذاشته می شود، توسعه گردشگری برای نواحی روستایی ای است که نتایج مثبتی نیز به همراه داشته است. از طرفی بسیاری از کار شناسان معتقدند اگر گردشگری روستایی به نحوی مناسب و برنامه ریزی شده و منطبق با معیارهای زیست محیطی مدیریت شوند، می تواند محرکی در فرایند توسعه یافتگی و حصول به پایداری توسعه در نواحی روستایی باشد و پایداری جوامع محلی در کلیه زیر شاخه های اقتصادی، اجتماعی فرهنگی را به همراه آورد. شاید نیازی به گفتن نباشد که تعداد قابل توجهی از سـکونتگاه ها و مناطق روستایی در استان زیبای گیلان بـه لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبیعی، آثار باسـتانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی و... زمینه های مناسبی برای توسعه فعالیتهای گردشگری دارند اما بسیاری از همین مناطق یاد شده با داشتن تمام این استعدادهای ذاتی با مسائل و مشکلات ناشی از عدم توسعه درگیرنـد. با توجه به تلاشهای دولت مبنی بر رهایی از اقتصاد تک پایـه ای و حرکت بـه سـوی اقتصاد متنوع به منظور ایجاد ثبات اقتصادی، به نظر می رسد برنامه ریزی برای توسعه گردشگری روستایی می تواند بخشی از تلاش اقتصادی دولت در قسمت قابل توجهی از مناطق کشور علی الخصوص استان گیلان باشد. اما بدون شک، دستیابی به چنین هدفی مـستلزم شـناخت فراینـد گردشگری، طبقه بنـدی رویکردهـا، سیاسـت ها و آثـار اجتمـاعی ـ فرهنگـی، زیـست محیطـی و اقتصادی آن است، تا با یک پشتوانه علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی ایـن پدیـده در کشور و استان گیلان، به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا توأم با برنامه ریزی و مدیریت صحیح در چهارچوب فرایند توسعه همه جانبه و پایدار دست یابیم. *مدرس دانشگاه _ رییس کارگروه گردشگری مجمع متخصصین گیلان