نگاه ایران/ سید آرمین سروسر عضو انجمن علمی آموزش و توسعه منابع انسانی ایران شاید این جمله را بارها شنیده باشید که معمولا هیچ چیز یا خدماتی را رایگان در اختیار شخص یا گروهی قرار نمی دهند و اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم جمله ی درستی است چون زیاد باعقل و منطق هم جور درنمی آید که چیزی که برای آن هزینه، زمان و ... صرف شده است را رایگان در اختیار شخص یا گروهی قرارداد مگر اینکه درازای آن، چه در حال و چه در آینده، هزینه ای پرداخت شود شاید قبلا تصور بر این بود که هزینه دادن یعنی پرداخت مالی یا انجام دادن کاری مشخص در جهت جبران خدمات دریافت شده ولی جالب است بدانیم که شرایطی هم وجود دارد که شما ندانسته و شاید هم دانسته و با حضور و انجام فعالیت های عادی و روزمره خود در مجموعه ای به صورت مجازی، خواست و نیاز طرف مقابل را تامین می کنید که این نیز خود یعنی پرداخت هزینه و یا به نوع دیگر، جبران خدمت یا سرویسی که به صورت رایگان در اختیار شما قرارگرفته است! * شبکه های اجتماعی مجازی، گونه ای از رسانه های اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعه انسانی داشته و به فرد امکان برقراری ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر، فارغ از محدودیت های زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را می دهند. بر اساس آمار سایت الکسا، جذابیت شبکه های اجتماعی در ایران نیز بیشتر از بسیاری سایت های دیگر بوده و با وجود فیلتر بودن برخی از این شبکه ها، آمار مراجعه به آن ها همچنان قابل توجه است. نتایج مطالعات محققان نشان داده است که افراد با حضور در شبکه های اجتماعی و استفاده از گونه های مختلف رسانه های اجتماعی از مزایای حضور در این اجتماع مجازی نظیر حمایت اطرافیان، اطلاعات، عواطف و احساسات برخوردار شده و اغلب جوانب زندگی واقعی خود را که نیازمند حضور فیزیکیِ افراد در کنار یکدیگر نیست را در این اجتماعات مجازی دارا می باشند. * همان طور که فرانسیس کایرنکراس می گوید مهم ترین چیز درباره یک فناوری نوپدید، چگونگی کارکرد آن نیست، بلکه چگونگی استفاده مردم از آن و تغییراتی است که در زندگی بشر ایجاد می کند مهم ترین پیامد ظهور جهان مجازی در کنار جهان فیزیکی بازتعریف توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. می توان گفت کره جدیدی به جهان ما اضافه شده است که از آن می توان به کره زمین مجازی تعبیر نمود. کره زمین مجازی، جهانی واقعی است که از ظرفیت های منعطف، متحرک، غیر مرکزی، به هم پیوسته ، دیجیتالی، قابل دسترسی و از ظرفیت بهره وری غیرقابل مقایسه با کره فیزیکی زمین برخوردار است. * شبکه های اجتماعی، امروزه به عنوان یکی از اصلی ترین فناوری های تحت وب مورداستفاده طیف وسیعی از کاربران فضای مجازی قرارگرفته اند. شبکه اجتماعی Facebook با داشتن بیش از 1.5 میلیارد کاربر و برخی دیگر از شبکه های اجتماعی مانند شبکه Google+ با ۵۴۰ میلیون کاربر، شبکه Linkedin با ۴۰۰ میلیون کاربر و شبکه Twitter با بیش از ۳۰۰ میلیون شلوغ ترین شبکه های اجتماعی موجود در دنیا هستند. این حجم کاربر، یک پاسخ کوتاه به این سوال است: درآمد شبکه های اجتماعی از کجاست؟ در گزارش k-10شرکت Facebook (گزارش k-10 گزارش جامع سالانه ای است که Facebook بر اساس قانون ارائه می دهد و شامل مباحث مختلفی مانند کارایی مالی، ساختار سازمانی، درآمد به ازای سهم و .... می شود) بیان شد که درآمد این شرکت به ازای هر کاربر این شبکه اجتماعی چیزی حدود ۵.۳ دلار بوده است. این میزان درآمد در حالی است که این شبکه تقریبا به ازای هیچ کدام از سرویس های مختلفی که در اختیار کاربران قرار می دهد پولی درخواست نمی کند. چگونه است که این شرکت توانسته به چنین درآمدی دست پیدا کند؟ چرا هرروز و هرروز به کیفیت خدمات خود می افزاید تا کاربران بیشتری را جذب کند؟ پاسخ کمی نگران کننده است: پاسخ خود شما هستید و درواقع داده ای که به شبکه اجتماعی می دهید. شبکه های اجتماعی درواقع با داده های کاربران و کاوش آن ها (Mining) درآمد دارند. داده هایی مانند اطلاعات شخصی کاربران، روابط میان دوستان، موضوعات موردعلاقه، تعداد و محتوای نوشته ها، زمان حضور افراد در شبکه اجتماعی و غیره که با کاوش آن ها می توان دانش سطح بالا از کاربران شبکه های اجتماعی کسب کرده و الگوهای رفتاری کاربران را استخراج نمود. این دانش دقیقا همان چیزی است که مبنای قراردادهای کسب وکار به کسب وکار (B2B) شبکه های اجتماعی مشهور قرار می گیرد. اکثر این قراردادها با محوریت بازاریابی (Marketing) و تبلیغات (Advertisement) صورت می گیرد. رویکرد کلی در این حالات یافتن فرد یا افرادی است که دارای قابلیت خاصی هستند، رفتار خاصی دارند، علایق خاصی دارند و ... . به عنوان مثال نمونه ای از قرارداد شرکت Facebook در این زمینه که افشاشده است به شرح زیر است. ( قرارداد با چندین شرکت امور حقوقی برای تبلیغات: با تحلیل فعالیت ها و محتوایی که افراد در شبکه های اجتماعی منتشر می کنند، می توان افرادی که به مشکلات حقوقی برخورد کرده اند را شناسایی نمود. این افراد می توانند هدف خوبی برای نمایش تبلیغات مربوط به دفاتر حقوقی باشند. یک مورد جالب در این میان شرکتی بود که با خرج چند صد دلار برای تبلیغات، موفق به عقد قراردادی به مبلغ صد هزار دلار شد) * در مورد اخلاقی بودن این گونه استفاده ها از داده های کاربران بحث های فراوانی است. درواقع در بسیاری موارد ممکن است حریم خصوصی کاربران نقض شود و یا مشکلات و خطرات اساسی برای کاربران و یا جامعه به وجود بیاید. هرچند استفاده از اطلاعات کاربر برای ارائه تبلیغات متناسب با نیازهای کاربر، امری طبیعی و مرسوم است، اما فروش اطلاعات کاربر به شرکت های تبلیغاتی بدون رضایت یا اطلاع آن ها، اشتباه و خطرناک است. شرکت های تبلیغاتی با خرید اطلاعات خصوصی کاربران از شبکه های اجتماعی، تبلیغات متناسب با علایق کاربر را برای او ارسال می کنند، که در صورت عدم رضایت آن ها ممکن است احساس امنیت را از بین ببرد حتی زمانی که رضایت و آگاهی کاربران کسب شده باشد، نباید این داده ها به صورت خام برای تحلیل مورداستفاده قرار گیرد. در اصل درصورتی که گمنام سازی (Anonymization) داده ها انجام نشود، حریم خصوصی کاربران حتی توسط یک متولی امین و قابل اعتماد می تواند دچار خدشه شود. * در مورد مخاطرات جمع آوری و تحلیل غیراصولی، می توان به عنوان یک نمونه به مورد شرکت گوگل اشاره کرد. این شرکت شناخته شده و بین المللی که به اطلاعات وسیعی از کاربران دسترسی دارد، با جمع آوری اطلاعات اضافی و تحلیل داده های کاربران، بدون اطلاع آن ها در موارد متعددی حریم خصوصی کاربران را زیر پا گذاشته است، ازجمله : سرویسGmail : در سرویس پست الکترونیکی شرکت گوگل که توسط بسیاری از کاربران اینترنتی استفاده می شود، پست های الکترونیکی کاربران پردازش شده و گروه بندی می شوند. گوگل با پردازش متون پست ها، نوع مطلب و محتوای کلی آن ها را به دست می آورد و این نتایج را به شرکت های تبلیغاتی می فروشد. تلفن های هوشمندAndroid : سیستم عامل اندروید توسط شرکت گوگل طراحی شده است. یکی از قابلیت های این سیستم عامل، امکان ارتباط دستگاه های مختلف یک کاربر از طریق فضای مجازی است و به اشتراک گذاری اطلاعات داده های موجود بر روی آن ها است. با استفاده از این قابلیت، بسیاری از داده های کاربر ازجمله برخی از گذرواژه های وی در دسترس شرکت گوگل خواهد بود که می تواند به راحتی در اختیار دولت آمریکا بر اساس قوانین فعلی این کشور قرار گیرد. *** تمامی این موارد به این معنا نیست که در فضای مجازی فعالیت نکنیم، اما با دانستن ارزش داده های ما برای شبکه های اجتماعی و مخاطرات حاصل از این امر می توانیم بااحتیاط و آگاهی بیشتر در این فضا حضورداشته باشیم. هدف از بیان موارد فوق، یادآوری ارزش اطلاعات است و این که بدانیم در دنیای حاضر، اطلاعات چقدر ارزشمند است که سازمان ها و شرکت ها با روش های مختلف ازجمله قرار دادن رایگان خدمات و سرویس ها سعی در جمع آوری اطلاعات و ساختن بانک های اطلاعاتی و نهایتاً کسب درآمد از آن ها می باشند. منابع: 1- وب سایت مرکز ماهر (www.certcc.ir) 2- علی اکبر اکبری تبار و ابراهیم اسکندری پور، (1392)، رسانه های اجتماعی و شبکه های اجتماعی مجازی، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال. نگاه ایران: انتشار اخبار و یادداشت های دریافتی به معنای تائید محتوای آن نیست و صرفاً جهت انجام رسالت مطبوعاتی و احترام به مخاطبان منتشر می شود.