نگاه ایران/گروه اجتماعی: دکتر فردین علیخواه جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه گیلان با ابراز نگرانی از رفتار برخی کاربران شبکه های اجتماعی گفت: با مرور بخش هایی از انتشار اخبار در شبکه های اجتماعی این ایده به ذهن خطور می کند که گویا قاعده «من اول دیدم» یا «من اول فرستادم» در اولویت است و مسئولیت اجتماعی و اخلاق دراین بین نقش چندانی ندارد. تاریخ وسایل ارتباط جمعی در قرن بیستم این استاد دانشگاه که در همایش «رسانه و آسیب های اجتماعی» در ایلام سخن می گفت،اظهاراتش را با نقبی تاریخی به وسایل ارتباط جمعی در قرن گذشته آغاز کرد و گفت:وقتی تاریخ وسایل ارتباط جمعی در قرن بیستم را بررسی می کنیم متوجه می شویم که ارتباط بین رسانه و آسیب های اجتماعی همواره موردتوجه فعالان اجتماعی و همچنین محافل دانشگاهی و پژوهشی بوده است. علیخواه توضیح داد: مسئله و یا پرسش اساسی در برهه ی مورداشاره آن بود که آیا این رسانه ها صرفاً انعکاس دهنده آسیب ها و جرائم هستند یا خودشان هم می توانند در بروز آن ها نقش داشته باشند.  وسایل ارتباط جمعی واسط بین واقعیت اجتماعی و توده ی مخاطبان او با ذکر این نکته که منظور ما از وسایل ارتباط جمعی در قرن بیستم به طور خاص رادیو ، تلویزیون و همچنین مطبوعات هستند ادامه داد: در این قرن وسایل ارتباط جمعی واسطه بین واقعیت اجتماعی و توده ی مخاطبان بودند. لذا این پرسش وجود داشت که رسانه ها اخبار کدام آسیب های اجتماعی را جهت انتشار انتخاب می کنند و دوم آنکه این اخبار چگونه منعکس می شود؟ به گفته ی این جامعه شناس سوالات مورداشاره به دلیل پیامدها و آثاری بود که نوع انتخاب و نحوه انعکاس اخبار آسیب های اجتماعی می توانست بر مردم دربرداشتن باشد. نقش رسانه ها در ناآرام جلوه دادن دنیای بیرون و درون علیخواه سخنانش را با ذکر مثال هایی پی گرفت: مثلاً آیا اخبار آسیب های اجتماعی باعث حساسیت زدایی یا حساسیت زایی نسبت به برخی آسیب ها در جامعه می شد؟ آیا این اخبار زمینه افزایش ترس از جرائم را در جامعه افزایش نمی داد؟ آیا این احساس را به مخاطبان القاء نمی کرد که جهان از کنترل خارج شده است؟ آیا ناآرام جلوه دادن دنیای بیرون موجب ناآرام شدن دنیای درونی افراد نمی شود؟ افزایش ترس و هراس جمعی این جامعه شناس افزود:با توجه به آنکه بیشتر رسانه های مشهور و معروف جهان در کشورهای موسوم به سرمایه داری فعالیت می کردند و در این محیط ها فروش و کسب سود معمولاً مدنظر بنگاه های اقتصادی قرار دارد مفسران معتقد بودند که برخی از رسانه ها اخبار مسائل اجتماعی را به عنوان یک کالا بسته بندی کرده و به توده مخاطبان می فروشند. به گفته ی او نگاه تاریخی مورداشاره بر این باور بود که این کالا به نحوی آراسته شود که بتواند هوش و حواس مخاطبان را جذب خودکرده و آنان را به رسانه وابسته کند. علیخواه در همین ارتباط توضیح داد:گمانه زنی در خصوص آثار رسانه ها بر مخاطبان در حیطه جرائم بی اساس هم نبود چون برخی از تحقیقات نشان داد که رسانه ها می توانند باعث شوند تا مخاطبان به دنیای اطراف خود با عینک ترس نگاه کنند و افزایش ترس و هراس جمعی، خود تأثیراتی در روابط اجتماعی آنان داشت. ظهور شبکه های اجتماعی و تصور سخت زندگی بدون آن ها این جامعه شناس با ذکر این نکته که به تدریج در اواخر قرن بیستم رسانه های جدید وارد زندگی مردم شدند گفت: این رسانه ها توسعه یافتند. و در قرن بیست و یکم شبکه های اجتماعی به بخش جدائی ناپذیر زندگی شهروندان جهان تبدیل شد به گونه ای که امروزه تصور زندگی بدون کمک از این شبکه ها کمی دشوار شده است. علیخواه افزود: در مقایسه با رسانه هایی که باید آن ها را رسانه های سنتی بنامیم شبکه های اجتماعی ویژگی های جدیدی داشتند که مهم ترین ویژگی آن بود که مخاطب یا گیرنده به کاربر تغییر یافت. یعنی همه افراد می توانستند پیام یا محتوا تولید کنند. وقتی خبری از دبیر یا سردبیر نیست او با اشاره به ویژگی دیگر  شبکه های اجتماعی افزود: در این شبکه ها فیلترها یا افراد واسط حذف می شوند یعنی دیگر مرحله ای با عنوان دروازه بان رسانه ای وجود ندارد و خبری از دبیر یا سردبیر نیست و خود فرد تصمیم می گیرد و اخبار را منتشر می کند. لایک و دیس لایک علیخواه پویا بودن شبکه های اجتماعی  را از دیگر ویژگی ها آن ها دانست و گفت:در این رسانه ها فرد پیام ارسال می کند، پیام دریافتی را می خواند و نظر می دهد و لایک یا دیس لایک می گیرد یعنی مراحل ارتباط پویاست. عضو هیات علمی دانشگاه گیلان با اشاره به این که این ویژگی ها در رسانه های قبلی وجود نداشت گفت:عده ای از محققان این رسانه ها را «سلف مدیا» یعنی «رسانه ی خود» نامیدند. چون فرمان در دستان فرد قرارگرفته است و او می تواند به هر جهتی که اراده کند تغییر مسیر دهد. این جامعه شناس تغییرات مورداشاره را اتفاقات مثبتی در زندگی بشر اعلام کرد و گفت: چون اختیار و انتخاب افراد در حوزه رسانه افزایش یافت و قابلیت های جدیدی در اختیار آن ها قرار گرفت. وقتی رسانه های زرد هم سواد داشتند علیخواه با ذکر یک اما ادامه ی صحبت هایش را با اشاره به بحث آسیب های اجتماعی، این گونه پی گرفت:چون این حسن، همه ی ماجرا نیست؛به طور مثال وقتی رسانه های سنتی یا جمعی به موضوعاتی مانند نزاع های دسته جمعی، خشونت خانوادگی، قتل، سرقت، خودکشی، طلاق، اعتیاد، روسپیگری و ... می پرداختند حداقل دروازه بانانی وجود داشتند که کم وبیش می دانستند در چه حیطه ای مشغول فعالیت هستند. آنان از قدرت و اثرگذاری رسانه آگاه بودند و می دانستند که نحوه چینش کلمات و عکس ها اثرگذار است. افرادی که به گفته ی این جامعه شناس از سطحی از سواد رسانه ای برخوردار بودند حتی اگر رسانه ی آن ها اصطلاحاً «زرد» بودند اما می دانستند که باید نظر کارشناسان و متخصصان را هم در خصوص آسیب ها جویا شوند. یعنی باوجودآنکه ضعف هایی داشتند ولی الزاماتی را رعایت می کردند. نگرانی بابت نحوه انعکاس اخبار آسیب های اجتماعی این جامعه شناس با ذکر این نکته که تأثیر نحوه انعکاس اخبار آسیب های اجتماعی توسط شبکه های اجتماعی است جای نگرانی دارد توضیح داد: گسترش روزافزون شبکه های اجتماعی نگرانی هایی را در حیطه آسیب های اجتماعی دامن زده است . به گفته ی او مسئله ی مدنظرش رشد آسیب های مرتبط با شبکه های اجتماعی مانند خیانت یا سردی در روابط همسران نیست. علیخواه با ذکر مثالی از خودکشی گفت:تقریباً کمتر از چند دقیقه پس از وقوع یک خودکشی در فضاهای عمومی شهر ، هر عابری که موبایلی در دست داشته از این حادثه عکس گرفته و در شبکه های اجتماعی منتشر می کند. حتی برخی تلاش نکرده اند تا صحنه دل خراش متلاشی شدن جسم فرد متوفی بر روی زمین را بپوشانند و به همان شکل آن ها منتشر کرده اند و این در حالی است که در برخی از گروه ها اعضا نوجوان هم حضور دارند. وقتی برای انتشار فاجعه ها هم مسابقه وجود دارد این جامعه شناس افزود: با مرور این شکل از انتشار اخبار آسیب ها در شبکه های اجتماعی این ایده به ذهن خطور می کند که گویا قاعده " من اول دیدم" یا "من اول فرستادم" در انتشار این نوع اخبار وجود دارد و مسئولیت اجتماعی و اخلاقی دراین بین گویا نقش چندانی ندارد. بازنشر فیلم از عروسی و احتمال از هم پاشیدن زندگی های مشترک مثال دیگر علیخواه هم پدیده آشنای اکثر کاربران شبکه های اجتماعی است: در بسیاری از موارد شاهد هستیم که دعوا یا نزاع یک زوج یا اقوام او در یک عروسی به راحتی توسط کاربران فیلم برداری شده و توسط کاربران دیگر بازنشر می شود بدون اینکه کسی به موضوع "حریم خصوصی " افراد بیندیشد و لحظه ای از خودش سؤال کند آیا با بازنشر این فیلم، زندگی صاحب آن عروسی خراب نخواهد شد؟ مارادونا را رها کنید،به غضنفر بچسبید عضو هیات علمی دانشگاه گیلان اضافه کرد: گاهی اوقات هم شاهد هستیم در برخی از استان های کشورمان بین مسئولین و اصحاب رسانه به ویژه مطبوعات تنش هایی در خصوص نحوه انعکاس و نیز میزان آسیب های اجتماعی وجود دارد. به نحوی که به طنز باید گفت: مارادونا را رها کنید و غضنفر را مهار کنید. مسئولیت اجتماعی در قبال حتی یک پیام ساده علیخواه ادامه داد:باید همه نهادهای ذی ربط چه انجمن های غیردولتی، اصحاب رسانه و نیز سازمان های دولتی به عنوان تسهیل گر، کمک کنند تا سواد بصری کاربران شبکه های اجتماعی افزایش یابد و موضوع مسئولیت اجتماعی در قبال حتی یک پیام ساده در آن ها جدی گرفته شود. پیام های تنفرآمیز نسبت به جنسیت و اقوام و چند سؤال مهم قبل از بازنشر این جامعه شناس پیام های شبکه های اجتماعی را مملو از «هیت اسپیچ» یا پیام های تنفرآمیز نسبت به جنسیت و اقوام ذکر کرد و افزود: بر این باورم ما نیاز به جامعه پذیری رسانه ای جدیدی داریم که پایه های اصلی آن پایبندی به اخلاق رسانه ای در فضای شبکه های اجتماعی باشد. یعنی آنکه هر کاربر شبکه های اجتماعی قبل از بازنشر یک پیام پرسش های از خود داشته باشد. پرسش های مورداشاره ی این جامعه شناس چنین است: آیا در پیام من موضوع تنفرانگیزی نسبت به جنسیت یا قومیت یا دین خاصی وجود دارد؟ آیا پیام من تجاوز به حریم خصوصی یک فرد است؟ آیا پیام من به جامعه صدمه روانی خواهد زد؟ آیا پیام من باانگیزه اطلاع رسانی انجام می شود یا انگیزه مشهور شدن خودم؟ آیا کسی که در این فیلم هست اجازه داده تا من فیلمش را پخش کنم؟