نگاه ایران: رشت و انزلی دو شهر مهم کرانه خزر و پیشرو در زمینه فرهنگ و تمدن نوین و نمودهای آن با کمتر از 40 کیلومتر فاصله جغرافیایی، خیلی به هم نزدیک بودند اما در سال های اخیر از هم دور شده اند. مردمان این دو شهر با پیوندهای خویشاوندی، در گذشته برای یکدیگر ارزش و احترام فراوانی قائل بودند و همبستگی و همکاری نزدیکی داشتند اما از چند دهه پیش، زمزمه های اختلاف و کینه ورزی بین ساکنان این دو شهر فرهنگ خیز از ورزشگاه ها و میادین فوتبال به متن جامعه کشیده شده است. این دو شهر با موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در کرانه خزر و مراودات تجاری و فرهنگی با کشورهای اروپایی نخستین مراکز آموزشی، درمانی، شهرداری، تئاتر، سینما و نشریات را در کشور بنا نهادند. رشت بزرگترین سکونتگاه سواحل جنوبی خزر با سابقه ای دیرینه در فرهنگ و هنر و بازرگانی و با نقش گذاری در بزنگاه های تاریخ ایران مانند انقلاب مشروطه و جنبش جنگل مفتخر به داشتن بزرگانی همچون میرزا کوچک ، پرفسور سمیعی ، پرفسور رضا ، اکبر رادی ، به آذین و آیدین آغداشلو است؛ شهری که نخستین کتابخانه ملی و سالن تئاتر در آن بنا نهاده شده است. بندرانزلی نیز همچون صدفی در کرانه خزر گهرهای بسیار ارزشمندی همچون جلیل ضیاء پور بنیانگذار نقاشی نوین در ایران ، احمد عاشورپور از موسیقیدانان برجسته کشور و پدر معنوی موسیقی فولکلور گیلکی ، ابراهیم مرادی نخستین کارگردان سینمای ایران ، دکتر محمدحسین جزیره ای چهره علمی و ماندگار در علوم و مهندسی کشاورزی ایران، دکتر علی درویش زاده چهره ماندگار عرصه علم زمین شناسی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم را در خود پرورانده است. شهری که بزرگترین و قدیمی ترین بندر ایرانی شمال خزر را دارا و از قدیم به دروازه اروپا شهره بوده است؛ نخستین استودیوی فیلمسازی ، سالن سینما و شهرداری از جمله دستاوردهای مردم دریادل این خطه است. هیچکس به درستی نمی داند ریشه این اختلافات کجاست، آیا از کرکری های فوتبال و برد و باخت آن شروع شد یا نه منشأ دیگری داشت، اما هرچه بود و هست؛ موجب دشمنی بی مورد ، توهین و گاه درگیری های تلخ در ورزشگاه ها یا تفرجگاه ها بویژه بین جوانان شده که اسف بار و قابل بررسی و پیشگیری است و به نظر می رسد اگر کار فرهنگی مناسب در این زمینه صورت نگیرد، تنش ها می تواند همچنان ادامه یابد. بسیاری از مردم این دو شهر با یکدیگر پیوند خویشاوندی دارند و برای کار، تحصیل و تفریح به شهرهای همدیگر رفت و آمد می کنند اما کینه ورزی ، توهین و خرده گیری نسبت به هم در دهه های اخیر از ورزشگاه ها به سطح جامعه نفود کرده است. البته این درگیری ها و اختلاف ها تنها مختص این دو شهر شمال کشور نیست، در اغلب استان های کشور از جنوب تا شرق و غرب این معضل بین مردم دو شهر همجوار دیده می شود. حتی آنها که در خارج از ایران زندگی کرده اند، از وجود مسئله مشابه در برخی کشورها نیز سخن به میان می آورند. شاید، رنگ باختن تولید کیهان خانجانی نویسنده و پژوهشگر فرهنگی - اجتماعی بر این باور است که ریشه این مسئله به حاشیه رانده شدن بندرانزلی از روابط بین الملل پس از ایمن شدن دریای جنوب و فقدان مراوده پهلوی دوم با شوروی آن زمان باز می گردد که موجب از دست رفتن نقش ژئوپلتیک انزلی و کاهش تولید در این شهر و تبدیل آن به محلی فقط برای تفریح مردم شهرهای دیگر شد و این، مردم انزلی را نسبت به مرکزنشینان جری کرد. او گفت: حذف تولید از هر شهر سبب ایجاد حاشیه سازی قومی در آن شهر می شود، اگرنه به لحاظ تاریخی هیچ سندی دال بر کوچکترین خصومت بین رشت و انزلی نیست و همیشه مراورده بین مردم این دو شهر وجود داشته است . وی تصریح کرد: رقابت بین حاشیه و مرکز در تمام دنیا بوده است؛ مثلا رقابت بین تمام کشورها با مرکز دنیای آن زمان (بریتانیا) که اکنون تبدیل شده است به رقابت با ایالات متحده آمریکا یا رقابت تمام شهرها با پایتخت، یا رقابت شهرستان ها با مرکز استان. این نویسنده و پژوهشگر یاداور شد: در گذشته گیلان شامل دو بخش بیه پس در غرب و بیه پیش در شرق می شد و بین این دو بخش اختلافاتی بود و رشت در میانه قرار داشت؛ صفویه برای طمع در ابریشم تولیدی گیلان و تمام کردن این غائله، در سال 1304هجری قمری رشت را به عنوان مرکز گیلان اعلام کرد . خانجانی افزود: اهالی انزلی اگر اعتراضی داشته اند نسبت به جایگاه از دست رفته شان در تاریخ ایران و عدم بهره مندی شان از ثروت ها و فرصت های این شهر است، نه نسبت به رشت و حق هم دارند چرا که جایگاهشان را مثلا در داستان «فارسی شکر است» جمالزاده نوشته شده در سال 1299 خورشیدی می توان دید یا در هنرمندان بزرگی که تحویل ایران داده اند. بدیهی است که با توجه به اهمیت و لزوم پیشگیری و کاهش تنش های اجتماعی و حفظ یکپارچگی باید این مسئله از جنبه های مختلف روانشناختی ، اجتماعی و ... مورد بررسی و چاره اندیشی قرار گیرد. مولفه ها گوناگونند امین حق ره روانشناس و کنشگر فرهنگی و اجتماعی شهر انزلی در مورد علل بروز اختلافات بین مردم دو شهر در مصاحبه با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: مولفه های مختلفی به این مسئله دامن می زند و اینکه برخی می گویند ریشه اش در فوتبال است، چنین نیست . وی با اشاره به اینکه این مسئله تقابل و رقابت و مبارزه جویی مردم دو شهر از یک کشور یا استان و منطقه حتی در کشورهای دیگر دنیا نیز مثل بارسلون و مادرید دیده می شود؛ مسائل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را در این زمینه اثر گذار خواند . این کارشناس مسائل اجتماعی، موضوعاتی مانند اختصاص بودجه و امکانات و توجه بیشتر به ایجاد زیرساخت ها در مرکز استان در مقایسه با شهر انزلی با وجود استعدادها و امکانات بالقوه را از جمله علل این اختلافات می داند. به اعتقاد حق ره ، اختلافات مردم این دو شهر را آزار می دهد و تلاش برای رفع این تنش ها و تشکیل انجمن دوستی بین رشت و انزلی قطعا نیاز است . نقش موثر هنرمندان در کاهش اختلافات برخی نیز بروز این اختلافات در بین مردم را با تلاش استعمارگران برای ایجاد تفرقه و گرفتن ماهی از آب گل آلود مرتبط می دانند. فرهاد رحمان زاده رییس اداره فرهنگ و ارشاد انزلی و از هنرمندان عرصه تئاتر گیلان بر این باور است که اختلافات این چنینی بین دو شهر یک استان از سیاست ' تفرقه بیانداز و حکومت کن ' زمان ستم شاهی و استعمار برای مشغول کردن مردم به منظور کسب منافع نشأت می گیرد . وی در این باره گفت: بخشی از این مساله کرکری خواندن های فوتبالی است منتهی یک سری چیزهایی بعدها به آن اضافه شد . رحمان زاده با یاداوری اینکه چنین اختلافاتی در قدیمی های دو شهر وجود نداشت، افزود: اوج اختلافات به رقابت های دو تیم ملوان و سپیدرود در دهه 60 باز می گردد. به گفته وی اختلافات از حالت رقابتی خارج شده و بیشتر به صورت تخلیه روحی افراد در آمده و درگیری های بسیاری پیش می آید که به نظر می رسد طبیعی نیست . رحمان زاده با بیان این که چنین اختلافاتی در جامعه هنری رشت و انزلی دیده نمی شود، خاطرنشان کرد : هنرمندان می توانند در کاهش تنش ها و بهبود ارتباط بین مردم بسیار تاثیرگذار باشند و خود بازیکنان فوتبال نیز باید مراقب باشند با رفتارشان به این قضایا دامن نزنند . به اعتقاد وی کار فرهنگی روی بازیکنان از جمله اقداماتی است که باید به طور جدی انجام شود. بررسی جامعه شناختی، تلاشی برای بهبود ارتباطات جامعه شناسان انسجام اجتماعی را یک سرمایه همگانی و موجب توسعه و پیشرفت کشور می دانند. انسجام اجتماعی بر افزایش تعامل و ارتباط متقابل اجتماعی و میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به یکدیگر دلالت دارد. می توان انسجام اجتماعی را به احساس یکپارچگی افراد جامعه، روابط دوستانه و محبت آمیز، میزان روابط اجتماعی و تعامل های گروهی بر اساس ارزش های مشترک و منسجم تعریف کرد. رویا بابایی کارشناس ارشد جامعه شناسی بر این باور است که این اختلافات ریشه عمیقی بین ساکنان رشت و انزلی ندارد بلکه هرچه که هست، نتیجه رقابت های اقتصادی و اجتماعی دهه های اخیر این دو شهر است . وی تصریح کرد : این دو شهر همجوار با بافت قومی و فرهنگی مشابه و نزدیک به هم و بر اثر رفت و آمدهای مداوم روزانه و داد و ستد های فراوان ، دوستی و قرابت های زیادی با یکدیگر دارند که اختلافات جزئی را تحت الشعاع قرار می دهد . بابایی خاطرنشان کرد: اکثر شهرهای همسایه در همه استان ها تحت تاثیر رقابت های مختلفی که با یکدیگر دارند ، گاهی اوقات افتخارات و دستاوردهای شهر خود را به رخ یکدیگر می کشند و این کرکری های تعصب آمیز، ناخواسته تبدیل به اختلاف و تفرقه می شود . وی متذکر شد: این اختلافات هر چه باشد اختلاف به ذات و به این شدتی که از آن در محاورات عمومی یاد می شود ، نیست بلکه بیشتر اختلافات هیجانی را شامل می شود که در برخی زمینه ها به صورت جدی رخ می دهد . این جامعه شناس تصریح کرد: به نظر می رسد اختلاف اساسی بین شهر رشت و انزلی به پیدایش و شکل گیری تیم های ریشه دار ملوان و سپیدرود بر می گردد و پیروزی های این دو تیم در رقابت با یکدیگر گاه به صورت دعوا و کینه توزی طرفداران آنها خود را نشان می دهد و این درگیری ها به رسانه های عمومی کشیده می شود که این موضوع در جایگاه خود جای بحث فراوان دارد . حال مسئله این است که سازمان ها و نهادهای فرهنگساز بویژه رسانه ها در این سال ها چه اقدام جدی و تاثیرگذاری برای رفع این معضل انجام داده اند. هنر برتر از گوهر گرچه صدا و سیمای مرکز گیلان گاه بین برنامه ها اشاراتی برای کاهش این تنش ها داشته اما یکی از کارهای تاثیرگذار انجام شده، اقدام هنرمندی به نام عماد قویدل در زمینه ساخت و اجرای آهنگی با نام رشت و انزلی است؛ آهنگ دو زبانه فارسی گیلکی که با طرح مناسب و هنرمندانه مسئله ، توانست بویژه بین عموم مردم و جوانان جا باز کند؛ تاکیدی بر این مسئله که هنر بهترین ابزار و راهکار برای فرهنگسازی در زمینه های مختلف است. ترانه ای که قویدل در آن چنین می گوید: رشت و انزلی شما دو تا نگینین/رو تاج ایران از هم جدا نمیشین/کنار هم باشید همچون دو یار پیشین/تا که بشنوم آوازتون دوباره پیچید. رضا نظری هنرمند محبوب عرصه نمایش های کمدی گیلان نیز می گوید که اجرای تئاتری با مضمون پوچی اختلافات رشت و انزلی را در سر دارد. از نظر آنتونی گیدنز یکی از معروف ترین نظریه پردازان اجتماعی معاصر، انسجام اجتماعی را نمی توان با اقدام از بالا به پایین دولت یا با توسل به سنت تضمین کرد؛ ما ناچاریم زندگی را به شیوه ای فعال تر از آنچه در نسل های پیشین درست بود، بسازیم و باید برای پیامدهای آنچه انجام می دهیم و عادت های شیوه زندگی که برگزیده ایم، فعالانه تر مسئولیت بپذیریم و باید این راه تعادل جدیدی بین مسئولیت های فردی و اجتماعی بیابیم . اهالی علم ، فرهنگ ، هنر و ادب انزلی و رشت ارتباطات صمیمانه و دوستانه بسیاری با هم دارند. در دنیایی که امروز از آن بعنوان دهکده جهانی یاد می شود و در عصر خواهرخواندگی شهرهایی از دو قاره، این اختلافات پوچ و بی معناست؛ بی شک فرهنگسازان می توانند با استفاده از ابزار هنر در کاهش تنش ها و افزایش انسجام اجتماعی موثر واقع شوند. انزلی و رشت دو نگینی هستند که بر تارک شمال ایران می درخشند؛ یقینا همبستگی و دوستی بین مردم این دو شهر می تواند در بخش های مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، حوادث طبیعی و ... به نفع مردم هر دو شهر و موجب توسعه پایدار در گیلان باشد.