اختصاصی نگاه ایران/ فاطمه صابری:

دکتر فیاض زاهد استاد تاریخ، نویسنده و روزنامه نگارگیلانی برای بررسی ریشه های جامعه شناسی تخریب در ایران به طور موازی به تحولات تاریخی، اجتماعی، سیاسی، آموزشی و فردی می پردازد و می گوید برای کاهش تخریب فردی و اجتماعی در ایران باید نگرش افراد به صورت فرهنگی تغییر کند.

این استاد دانشگاه وجود تغییرات یک شبه در زندگی بسیاری از افراد را باعث انتخاب رفتاری متظاهرانه از سوی آنها و آغاز تخریب دیگران علیه آنها می داند و می گوید وقتی در انتخاب افراد برای پست ها، فضیلت جایی ندارد و تخصص به کناری گذاشته می شود شاهد حاکمیت ارزش های شکلی به جای ارزش های بنیادی می شویم.

گفت وگوی »نگاه ایران» با این تحلیلگر که در جریان یک انتخابات شاهد تخریب علیه خود هم بوده را بخوانید.

اغلب گفته شود که در ایران تخریب شخصی یا عمومی زیادتر از نُرم جهانی است آیا این نوعی مبالغه و خودتخریبی محسوب است و یا واقعیتی قابل لمس است؟

خود تخریبی زمانی آغاز می شود که فرد هیچ امیدی برای آینده و حوزه فردی و اجتماعی خود نداشته باشد. سال ها پیش که سردبیر روزنامه اعتماد ملی بودم دوست عزیزم آقای فریبرز رییس دانا مطلبی برای ما نوشته بود با عنوان «شورش سفید». آقای رییس دانا در این مطلب توضیح داده بود که ما دو نوع شورش داریم؛ شورش سرخ و شورش سفید. شورش سرخ شورشی است که فرد یا یک لایه یا نیروی اجتماعی تصمیم می گیرد علیه وضعیت موجود دست به شورش و انقلاب بزند و از طریق جنگ مسلحانه و اقدامات خشونت آمیز حقوق خود را محقق کند. شورش سفید هم شورشی است که یک فرد از انجام هرگونه تحلیلی در درون و بیرون ناامید می شود و تصمیم می گیرد که خودش را نابود کند.

ما با جریانی به نام اعتراض علیه خود هم مواجه هستیم. این اعتراض علیه شخص می تواند با پناه بردن به مواد مخدر همراه باشد که منظور آقای رییس دانا در آن مقاله هم اعتیاد گسترده بود. اما من می توانم نمونه های دیگری مانند دائم الخمر شدن، ارتباطات خارج از عرف، از خود بیگانگی، خودکشی، پناه بردن به جرم را هم نام ببرم.

در کشور ما هم در مقاطعی شاهد ظهور عرفان و نوعی درونگرایی بودیم. در ایران پس از حمله مغول وقتی مردم امید خود را برای هرگونه تغییرات درونی و بیرونی از دست دادند میل به درونگرایی به شدت افزایش پیدا کرد.

حالا خودویرانگری می تواند ابعاد محدودتری هم داشته باشد؛ نه به آن شکل پردامنه و وسیع که به آن وندالیسم می گوییم.

وندالیست ها افرادی هستند که معمولاً در هر جا حضور داشته باشند دست به تخریب می زنند. مثلاً وقتی سوار اتوبوس می شوند چرم صندلی های اتوبوس را پاره می کنند. یا در واگن های مترو شعارهای نژادپرستانه و خشونت آمیز و تهدیدآمیز می نویسند و یا سیم های باجه تلفن ها را پاره می کنند و شیشه های باجه تلفن را می شکنند و از کنار ماشین ها که رد می شوند روی اتومبیل ها خط می کشند. این موضوع گاهی خود را به شکل نفرت طبقاتی هم نشان می دهد.

برخی از مطالعات اجتماعی در 20 سال گذشته در کشورهایی مانند اکوادور، پرو، کلمبیا نشان می دهد که فاصله و نفرت طبقاتی به گونه ای است که اگر در قسمت هایی از شهر برق قطع شود مردم مراکز خرید را غارت می کنند که نوعی ویرانگری درونی را تصویر می کند.

این موضوع می تواند به بی مبالاتی فرد در ریختن زباله در خیابان هم تعمیم داده شود. یعنی فردی عمداً بخواهد زباله های به جای مانده از غذای خود را در خیابان بریزد یعنی در حال نوعی اعتراض و تخریب است.

به تاریخ اروپا که نگاه می کنیم با پشت سر گذاشتن تحولات مختلف شاهد ظهور پانکها در دهه 60 میلادی هستیم؛ آن ها واکنشی بودند به نظم نوین جهانی. پانک ها عموماً با خالکوبی های زیاد در بدن، جوراب، کفش و لباس هایی نظیر این موارد را لنگه به لنگه استاده می کردند و یا موهایشان را به طرز خاصی آرایش می کردند. اتفاقاً بسیاری از این گروه های پانکی متعلق به طبقات تحصیلکرده بودند و با آگاهی نسبت به نظم نظام کاپیتالیستی و سرمایه داری اعتراض می کردند که با شکل جنبش های راک، رپ و جاز هم خود را نشان داد. البته وقتی این پدیده ها وارد کشورهای جهان سومی می شوند شکل مضحکی پیدا می کنند.

یعنی تبدیل به نوعی مد مورد توجه بچه های بالای شهر قرار می گیرد که مثلاً ابروهایشان را مثل آن ها بردارند و مدل موهایی مانند آن ها داشته باشند. ما در ایران هم گاهی در چنین شرایطی قرار داشته ایم.

 اگر بخواهیم بحث را مصداقی تر دنبال کنیم مثلاً درباره چرایی حجم وسیع تخریب ها علیه گروه های سیاسی یا افرد دارای جایگاه حقوقی صحبت کنیم که چرا حجم پرونده سازی های عموماً دروغین در کشور و استان زیاد افزایش یافته است؟ این قبیل موضوعات در گذشته هم  وجود داشته است؟

بخشی از این اتفاقات به چند مساله بر می گردد. اول این که به طور کلی به دلیل رشد جامعه صنعتی و شهری و صنعتی شدن شرایط زندگی در یکصد سال گذشته مخصوصاً در بعد از انقلاب تغییر کرد.

یعنی هنجارها و ارزش های مناطق کمتر توسعه یافته بر هنجارها و ارزش های مناطق شهری تسلط پیدا کرد و غالب شده است. نیروی اجتماعی مرجع و تعیین کننده ای که در غالب نمادها، خانواده، مدیران، چهره ها، شخصیت ها، نظامیان جا افتاده بودند در جریان انقلاب کاملاً تغییر کرد و ستون ها فرو ریخت.

البته بخشی از این تغییرات سیاسی و بخشی از آن هم می تواند تغییرات فرهنگی و اجتماعی باشد. متاسفانه از رهگذر بعضی از تغییرات، فرهنگ اجتماعی و اخلاق فرهنگی از بین می رود. چون جامعه انقلابی به خوبی پرورش پیدا نکرده است و هنوز در مرحله تربیت است. در چنین شرایطی جامعه دچار نوعی ناهنجاری می شود و در حالی با هنجارهای قدیمی مبارزه می کند که برایش جایگزینی وجود ندارد.

از نظر مفهوم تغییرات اجتماعی، در ایران تغییرات اجتماعی عدیده ای پدید آمده است یعنی افرادی مشاهده می شوند که یک شبه ثروتمند و دارای موقعیت های ویژه ای شدند یا از طریق رانت از هیچ به همه چیز رسیدند. در حالی که از نظر فرهنگی و اجتماعی شایسته داشتن آن ثروت، پست و مناصب نبودند.

در کنار این حتا برخی از مشاغل به یک باره جذابیت پیدا کرد. مثلاً مشاهده می کنید که در سال های گذشته چه تعداد بنگاه معاملات ملکی در کنار دریا رشد پیدا کرد حتا شاید در بعضی از مناطق از ویلاها هم پرتعدادتر باشد. یا مشاغل حرفه ای تر مانند پزشکی که به شکل بیمارگونه ای در جامعه ایران ارزش اقتصادی پیدا کرده است. آنقدر در ایران پزشکان پولدار شده اند که انسان را یاد جمله معروف هویدا در روزهای اوج فروش نفت می اندازد که گفته بود: ما آنقدر پول داریم که نمی دانیم با پول هایمان چه کاری انجام دهیم!

به نظر می آید که بعضی از پزشکان آنقدر پول داشتند و چون نمی دانستند با پول خود چه کاری انجام دهند شروع به برج سازی و ساخت و ساز کردند. در حالی که باید همه تمرکز و ممارست پزشک برروی نوشتن مقالات، تحقیقات، مطالعه بروی داروهای جدید و تکنیک های جدید جراحی باشد اما تمرکز آن ها رفت به سمت زمین خریدن، برج ساختن و معامله کردن و این چهره و اخلاق جامعه پزشکی را تخریب کرد.

در بخش کارمندان به جهت این که آموزش بروکراتیک تخریب شده بود به اسم این که ما می خواهیم «انقلابی» رفتار کنیم دیگر افراد براساس تخصص پست نمی گرفتند. چون «متعهد» بودن مهم تر از «متخصص» بودن بود هر کس تلاش می کرد خود را به شکلی متعهد نشان دهد. اما از آنجایی که تعهد یک امر اخلاقی و معنوی است بلافاصله ریاکاری، نفاق، دورویی و دروغ گویی جای اصالت مذهبی را گرفت. یعنی اگر فردی تا پیش از انقلاب بدون معامله با کسی نماز می خواند، روزه می گرفت و ریش می گذاشت و مسجد می رفت برای بعضی افراد این موضوع به محل کاسبی تبدیل شد. یعنی شما از آن برهه همه مدیران را می بینید که ته ریش دارند و تعدادی هم با کمک ابزاری پیشانی خود را تیره تر می کنند و تسبیح می چرخانند و پیراهن های دیپلماتیک می پوشند. یعنی تمایز بین افراد سخت شده است. البته زندگی خصوصی و عمومی این افراد هم با یکدیگر متفاوت است.

همین موضوع را می توان در نظام فرهنگی مانند دانشگاه هم مشاهده کرد: وقتی دختران را مجبور به استفاده از چادر کردیم شاهد اتفاقات ناخوشایند بودیم. من با چشمان خودم مشاهده می کردم که دختران دانشجوی من در جلوی دانشگاه چادر از کیف در می آوردند بر سر می گذاشتند و وارد دانشگاه می شدند اما بعد از خارج شدن از دانشگاه دوباره از سر برمی داشتند.

زمانی که من مشاور ارشد رییس دانشگاه آزاد و رییس شورای فرهنگی دانشگاه آزاد رشت بودم به آن ها توصیه کردم که ما در دانشگاه آزاد رشت چادر را اجباری نکنیم. چون حجاب یک فضیلت و یک ارزش اخلاقی و دینی است. اگر کسی تمایلی به استفاده از حجاب چادر ندارد نباید ما به او تحمیل کنیم تا موضوع به شکل مسخره دربیاید. یادم می آید که در آن مقطع دانشگاه رشت تنها دانشگاهی بود که برخلاف دانشگاه هایی مانند انزلی، لاهیجان و شهرهای دیگر ایران، خانم ها مجبور به استفاده از چادر نبودند و باید حجاب اسلامی را رعایت می کردند.

در این شرایط می توان گفت کسی که از چادر استفاده می کند واقعاً آن را انتخاب کرده است.

موضوع در سطح مدارس هم اینگونه است

بله، چون خانواده به فرزندان خود گفته اند که در مدرسه درباره پوشش و رفتار آنها در مهمانی حرف نزند. و یا این که هرگز صحبتی درباره گوش دادن به آهنگ های خوانندگانی مانند داریوش و گوگوش که در ایران غیر مجاز است سخن نگوید و اگر پرسیدند بگوید که فقط آهنگ های مجاز گوش می دهیم.

یعنی کودک از همان زمان به این درک می رسد که باید دو شخصیت داشته باشد که این باعث گسترش نوعی ریاکاری می شود. در کنار این به دلیل آن که انتصاب ها و مسولیت ها مبتنی بر فضلیت نیست، (بر لغت فضیلت تاکید می کنم) آرام آرام جامعه با ارزش های بنیادی فاصله می گیرد و ارزش های شکلی و نمادین برجسته می شود که این تراژدی است.

به همین دلیل مشاهده می کنید که در جامعه سر ظهر اذان پخش می شود و یا در ماه رمضان به ظاهر کسی روزه خواری نمی کند در حالی که می دانیم بخش اعظم جامعه روزه دار نیست. یا بخش زیادی از افراد جامعه به قول خود وفادار نیستند و در بسیاری از اداره ها بدون پرداخت رشوه کارها به دشواری پیش می رود. اگر کسی این موارد را انکار کند خودش را فریب  می دهد.

الان در جامعه خود با چنین کلاف سردرگمی مواجه هستیم. چون فضیلت، صداقت، آموزش حرفه ای وجود ندارد.

متاسفانه فردی که پستی می گیرد و به جایی می رسد مردم در آن فضیلت و برتری نمی بینند لذا می گویند که چرا این فرد باید در این سمت حضور داشته باشد؟ و چون این پست ها، مسوولیت ها و منافع، محلی است برای درآمد، طبیعی است که بشر به طور غریزی تلاش می کند برای بقا مبارزه کند که در شکل امروزی خود را به صورت حسادت و اصطلاحاً زیر آب زدن مشاهده می شود چون افراد برای این فرآیند اجتماعی تربیت شده اند.

برای همین است که مشاهده می کنیم گاهی تلاش جمعی به این سمت می رود تا فرد و جریانی که دارای قدرت بیشتری است برای زمین زدن یک نفر یا جریان تلاش همه جانبه داشته باشد.

 بسیاری حتی معتقدند که در حال انتقاد سالم هستند

مطمئناً این رویه با انتقاد سالم فرق می کند. من با انتقاد و نقد سالم مخالفتی ندارم. ما در حال صحبت درباره یک رفتار خباثت آمیز هستیم. این جریان از سطح بالاتر به سطح پایین تر که می رسد طبیعتاً زندگی خصوصی افراد را نشانه می رود.

 در این بین نسبت تخریب و توسعه را چگونه می توان ارزیابی کرد

توسعه مفهومی متعلق به 30 سال قبل است. اما از آنجایی که ما مخصوصاً در بحث مطالعات اجتماعی بسیار عقب تر از جهان پیشرفته در حال حرکت هستیم هنوز توسعه به معنای کلی را محور می دانیم.چون مطلقاً در فرایند جاری دنیا جایی نداریم.

در حالی که همه کشورهای در حال توسعه فهمیده اند که رمز بالندگی، موفقیت، اخلاق مداری و جهانی شدن، پیوند با بازارهای جهانی است ما پس از انقلاب درونگرایی را آغاز کردیم.

این موضوع نیاز به بحث های مفصل دارد که در این مقال نمی گنجد. اما درونگرایی ایران در حالی آغاز شد که کشورهای همسایه ما به جذب سرمایه و توریست مشغول بودند اما ما در همان زمان به جای آغاز تعاملات مشترک منطقه ای و جهانی به مبارزه با این فرایند پرداختیم.

به همین دلیل متاسفانه در جریان اصلی بین المللی شدن و انسانی تر دیدن رویدادهای فرهنگی و انسانی قرار نداریم. به نظرم می آید که این موضوع ضربه سختی به ما وارد کرده است. چون آثار آن باعث می شود که کشور از نظر تولید ثروت با مشکل روبه رو شود. در حالی که کشورمان نیازهای زیادی هم دارد و درآمدهای نفتی هم به تنهایی پاسخگوی نیازهای کشور نیست. ما نیازمند تغییر مسیر سرمایه گذاری و از همه مهم تر تغییر نگرش هایمان هستیم.

تغییر نگرش در کدام بخش؟

تغییر نگرش یعنی به این نتیجه برسیم چیزی که یک کشور را قوی می کند فقط موشک نیست. چیزی که یک کشور را قوی می کند فقط وسعت سرزمینی و جمعیت زیاد نیست. همه این ها مؤلفه های قدرت است اما به تنهایی کافی نیست.

چیزی که یک کشور را قدرتمند می کند تولید دانش و ثروت و داشتن نقش مثبت در جامعه جهانی است. وقتی صحبت از نقش مثبت می کنیم ممکن است عده ای بگویند منظور آن است که به آمریکا و کدخدا بله گفته شود. خیر منظور این نیست.

مثلاً چین به شدت با آمریکا درگیری دارد اما در جامعه جهانی حضور دارد. بسیاری از کشورها مانند آلمانی ها و فرانسوی ها، ایتالیایی ها هم با آمریکا تعارض منافع دارند اما در دل جامعه جهانی هستند. روس ها هم همینطور. معنی حرفم این نیست که ما دور خودمان دیوار بکشیم. ما باید نگرشمان را اصلاح کنیم و برای تغییر نگرش نیازمند انسان های ورزیده، متخصص، ماهر و کارآزموده هستیم. بخش اعظم مدیران و اساتید دانشگاه ما هنوز با زبان انگلیسی آشنا نیستند. در حالی که در جامعه امروز بدون دانستن زبان انگلیسی نمی توان عنوان کرد که من محقق هستم. هر کس مدعی این موضوع باشد باید فقط به او لبخند زد. وقتی یک وزیر نمی تواند با یک کنفرانس بین المللی ارتباط برقرار کند نشانه بدی است. شاید به ظاهر مساله مهمی نباشد اما نشان می دهد که در آن کشور چه حلقه مفقوده هایی وجود دارد.

در خاطرم است که در یکی از جلساتی که در دفتر آقای نوبخت معاون رییس جمهور برگزار شده بود گفتم که یکی از ساده ترین تعاریف در امر توسعه این است که مردم یک سرزمین بتوانند لبخند بزنند چیزی که ما در مردم ایران کم مشاهده می کنیم.

زمانی رسانه های بریتانیااز خانم مارگارت تاچر پرسیدند که بزرگ ترین میراث شما برای بریتانیا چیست که ایشان جمله ای بسیار بسیار مهم گفتند و آن این که من به مردم بریتانیا حق انتخاب بیشتر دادم. یعنی اگر فردی تمایل به خرید خانه دارد حق انتخاب از بین 10 ساختمان را داشته باشد یا برای خرید اتومبیل حق انتخاب بین 10 نوع، برای خرید مایحتاج روزانه و غیره هم همینطور. این موضوع وقتی بدست می آید که وضعیت مالی افراد جامعه بهبود پیدا کرده باشد.

 می توانیم بگوییم در رشت حق انتخاب هایی از این دست برای شهروندان وجود دارد؟

طبیعتاً کل کشور در این زمینه مشکل دارد و گیلانی ها مشکلات دیگری هم پیدا کرده اند. بخشی از مشکل گیلانی ها به این موضوع بر می گردد که ما در یک توهم فرهنگی به سر می بریم. مثلاً می گوییم مردم رشت بسیار بافرهنگ هستند و یا خیلی پیشرفته هستیم و باسواد هم بین مردم این سامان زیاد است. اما باید ببینیم با آمارهای موجود چقدر این ادعاها تطابق دارد. مثلاً در 20 سال گذشته یزدی ها در رتبه های برتر کنکور وضعیت بهتری نسبت به گیلان داشته اند. یا در تولید ثروت. چیزی که در رشت زیاد است پلوکبابی و نمایشگاه اتومبیل است.

و انواع فروشگاه لباس و کلاً تعداد زیاد واحد خدماتی

بله، متاسفانه همه مصرفی است و هیچکدام تولیدی نیست. به طور کلی مردم گیلان اهل کار فیزیکی نیستند و این چیزی است که طبیعت محل زندگی به آن ها آموخته است. اما میل به عدم کار فیزیکی یک مساله است و تمرکز، استمرار، پشتکار در انجام هر کار دیگری چیز دیگری است. ما مردمی هستیم که مغازه هایمان ساعت 10 کار خود را آغاز می کند و یک تعطیل می شود. عصرها هم ساعت 6 باز می شود و 11 شب بسته می شود. در حالی که وقتی شما 7 غروب به شهرهای آلمان می روید همه جا تعطیل است.

بعضی ها معتقدند که ما از نظر فرهنگی شبیه ایتالیایی ها و اسپانیایی ها هستیم؟

بله و می توان این پاسخ را داد که اسپانیا و ایتالیا از نظر اقتصادی در حال ورشکستگی هستند و آلمان یکی از قدرت های بزرگ اقتصادی دنیا است و ما در حال صحبت از همین مفهوم هستیم. یا غروری که هنگام انتقاد در ما گیلانی ها وجود دارد که فروتنی پذیرش انتقاد را نداریم. در گیلان هنوز می توان شاهد رفتارهای فردی نامناسب مانند ایجاد مزاحمت از سوی جوانان برای مسافران در سواحل دریا بود که با توجه به تعاریف مختلف که از مردم گیلان وجود دارد این موضوع وحشتناک است.

اگر شما در شهر اصفهان گردش کنید کمتر شاهد زباله در شهر هستید حتا اگر کسی بروی زمین زباله بیاندازد اصفهانی ها با او برخورد می کنند. آیا شما در شهرهای گیلان شاهد چنین فرهنگی هستید؟ قطعاً بخشی از این فرهنگ متعلق به مسافرانی است که از راه می رسند اما ما گیلانی ها باید از خودمان هم سؤال کنیم که در کجا قرار داریم.

روزی دکتر محمود سریع القلم حرف قابل تاملی به من زد و گفت من هر وقت می خواستم از فرودگاه مهرآباد به خارج از کشور بروم به ماموران می گفتم welcome (خوش آمدید) نوشته شده در تابلوی فرودگاه با دو (ll) است در حالی که welcome در زبان انگلیسی فقط یک (l) دارد. و این هنگام ورود و خروج مسافران خارجی مناسب نیست. به او می گفتم آقای دکتر سخت نگیرید. می گفت من سخت نمی گیرم اما این خود نشانه یک مدیریت و عدم توجه به جزییات در عرصه مدیریتی کشور است. برای بسیاری، شناخت از ملت ها با توجه به جزییات به دست می آید. وقتی شاخص عمومی جامعه چنین است در علوم سیاسی هم چنین خواهد بود و سیاستمداران شما هم از نظر اخلاقی دارای اشل کوچک می شوند و گاهی خجالت می کشید که بگویید سیاستمداران سرزمینم چنین و چنان اند. یاد شعری از سهراب سپهری می افتم که جای مردان سیاست بنشانید درخت/که هوا تازه شود...

 خودتان هم زمانی قربانی تخریب بوده اید اما اقبال عمومی نسبت به شما بالا بود و از این مرز عبور کردید؟

بله، درست است. در انتخابات مجلس ششم از جبهه دوم خرداد کاندیدای ورود به مجلس بودم و شانس من هم برای ورد به پارلمان زیاد بود. اما در مرحله دوم به دلایلی قادر به راهیابی به مجلس نشدم. یکی از تخریب های گسترده ای که علیه من صورت گرفت مربوط به زندگی خصوصی من بود. من به دلایلی از همسر اولم جدا شده بودم اما دخترانم پیش خودم زندگی می کردند و من آن ها را بزرگ کردم. برای تخریب من زنی را با یک پسربچه در سطح شهر حرکت می دادند و او می گفت که همسر من است و من او و بچه را از منزل بیرون کرده ام در حالی که اصلاً پسر نداشتم.

البته مردم رشت در جریان انتخابات شورای شهر رشت بالاترین رأی را به من دادند و در دور اول انتخابات مجلس ششم هم من حدود 60 هزار رأی آوردم اما در دور دوم دوست من آقای احمد رمضانپور حائز اکثریت آرا شد.

الان گاهی که به گذشته نگاه می کنم فقط لبخند تلخی می زنم. من در زندگی ام هرگز اینگونه مبارزه نکرده ام و معتقدم وقتی فرد یا جریانی را قبول ندارید باید روی نقاط ضعف فکری و سیاسی او کار کنید و نه زندگی خصوصی او. در زندگی سیاسی هم باید اخلاقی رفتار کرد. ما در سیاست مردان بزرگی مانند گاندی، ماندلا، مصدق، خاتمی و دیگرانی مانند این ها داشته ایم که سیاست را هم به صورت اخلاقی به عموم عرضه کرده اند. اما در ایران بسیاری از افراد که وارد سیاست شده اند خاطرات تخریب شخصیت زیادی دارند.

در پایان جمله ای از ویلی برانت معمار آلمان پس از جنگ دوم جهانیرا ذکر می کنم که گفته بود در پرورشگاه بزرگ شده ام و در حالت عادی کسی درباره گذشته ام چیزی نمی گوید اما هربار که من کاندیدا می شوم ناگهان عده ای یادشان می آید که من بچه سرراهی هستم. اما ویلی برانت با نقش برجسته ای که در بازیابی اقتصاد آلمان پس از جنگ دوم جهانی داشت این کشور را به نوعی ساخت که به معجزه اقتصادی آلمان مشهور شد.

امیدوارم ما شاهد روزهایی باشیم که به صورت فرهنگی تفاوت بین انتقاد و ترور شخصیت را درک شود.