نگاه ایران/سارا قنبرنیا:«داری ارشد می خونی؟» این روز ها کمتر کسی است که این سوال را نشنیده یا حتی از کسی نپرسیده باشد؛ چون حالا به یکی از دغدغه ها و پرسش های آشنا در جامعه تبدیل شده است. موضوعی که انگار بعد از سلام و احوالپرسی، مهم ترین چیزی است که باید درباره اش حرف زد! شنیدن جواب منفی به این سوال برای بعضی آنقدر عجیب به نظر می رسد که بلافاصله با لحنی ملامت گر، سوال مهم بعدی را می پرسند: «چرا؟!» آن ها به دنبال شنیدن دلایل قانع کننده ای برای این جواب هستند. دلایلی که باید به انداه کافی قوی و منطقی باشند تا عدم همراهی با موجی که در چند سال گذشته به راه افتاده و موفق شده عده زیادی را هم با خود همراه کند را به خوبی توجیه کند؛ موجی به سمت تحصیلات بالا تر و جایگاه اجتماعی بهتر. کمترین تعداد شرکت کننده در سال ۹۵ با بررسی آماری که هر سال سازمان سنجش آموزش کشور از تعداد شرکت کنندگان کنکور کار شناسی ارشد در دانشگاه های سراسری منتشر می کند، آزمون سال ۹۵ که اخیرا در کشور برگزار شد، از کمترین تعداد داوطلب در شش سال گذشته و کنکور سال ۹۳ از بیشترین تعداد داوطلب برخوردار بوده اند. انگیزه های ادامه تحصیل برای هر کسی متفاوت است؛ از علاقه به درس خواندن و ارتقا مقطع تحصیلی گرفته تا خواست و اصرار خانواده، یا حتی عقب نماندن از هم سن و سال های خود و همینطور جامعه در همراهی با این موج فراگیر. تعدادی از جوانان نظرات خود را درباره کار شناسی ارشد و میزان تاثیرگذاری آن بر درآمد و آینده شغلی، با خبرنگار نگاه ایران درمیان گذاشتند. با مدرک ارشد، به من جور دیگری نگاه می شود منصوره حسنی ۲۹ ساله است و لیسانس معماری دارد. دانشجوی سال آخر فوق لیسانس است و می گوید از اینکه مدرک تحصیلی اش ارتقا پیدا می کند خوشحال است و همین موضوع انگیزه ای برای ادامه تحصیل او بود؛ چون از نظر او اکثر مردم جامعه تحت تاثیر عوامل مختلف، مدرک گرا هستند: «فکر نمی کنم ارشد خواندن تاثیر زیادی در پیدا کردن کار و میزان درآمد داشته باشد اما من در هر صورت ادامه تحصیل می دادم چون امروزه مدرک اکثر مردم از دیپلم و فوق دیپلم، به لیسانس و بالا تر از آن تبدیل شده است.» طراوت محمدی ۲۷ سال دارد و همان رشته تحصیلی لیسانش را ادامه داده است؛ مدیریت بازرگانی با گرایش بازرگانی داخلی. او به اصرار پدرش ادامه تحصیل داد اما می گوید خودش هم بدش نمی آمد درسش را ادامه بدهد. او بر خلاف منصوره معتقد است داشتن مدرک فوق لیسانس قطعا در آینده شغلی اش تاثیر خواهد داشت: «جایی که الان مشغول به کار هستم بر اساس مدرک تحصیلی حقوق نمی گیرم اما حالا زمان اعمال اضافه حقوق و پاداش، به من جور دیگری نگاه می شود تا زمانی که لیسانس داشتم!» او می گوید در ازای خواندن فوق لیسانس از انجام خیلی از کارهای مورد علاقه ام محروم شدم اما معتقدم هیچوقت برای رسیدن به علاقه مندی ها دیر نیست؛ با این تفاوت که من امروز آدمی هستم که مقطع مهمی از زندگی ام را پشت سر گذاشتم و با اعتماد به نفس بیشتری دنبال تجربیات دیگر می روم. میلاد حسن پور ۳۰ ساله است و لیسانس عمران دارد. کار شناسی ارشد خود را در گرایش مهندسی مدیریت ساخت گرفته و حالا در یک کارخانه مشغول به کار است؛ کاری غیر مربط با رشته تحصیلی اش. او دلیل ادامه تحصیلش را علاقه شخصی به درس خواندن و پیشرفت علمی می داند و می گوید قصد دارد باز هم در آینده ادامه تحصیل بدهد. از نظر او در حال حاضر درس خواندن تاثیری بر میزان درآمد و موقعیت شغلی اش ندارد اما فقط از روی علاقه آن را دنبال می کند. مدرک تحصیلی بالاتر و جایگاه اجتماعی بهتر عده دیگری هم هستند که با وجود علاقه به درس خواندن و ادامه تحصیل، هنوز در این مورد اقدامی نکرده اند چون مشغله های دیگری دارند اما با رؤیای درس خواندن زندگی می کنند. معصومه قربانی ۲۶ ساله است. او هم لیسانس معماری دارد و در همین زمینه شاغل است. با وجود علاقه شدیدی که به ادامه تحصیل دارد، هنوز وقتش را پیدا نکرده چون مشغله کاری اجازه درس خواندن را به او نمی دهد: «هنوز اقدامی در این زمینه نکردم چون فقط داشتن مدرک فوق برایم مهم نبوده، بلکه دانشگاهی که قرار است در آن درس بخوانم هم خیلی مهم است. برای قبولی در دانشگاه های خوب، باید حسابی وقت گذاشت که متاسفانه الان نمی توانم این کار را بکنم.» داوود یکتا ۳۳ سال دارد و مهندسی مکانیک جامدات خوانده است. او ادامه تحصیل نداده و شاغل است. تصمیمی برای این کار ندارد و دلیلش را اینطور توضیح می دهد:« تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد باعث دوری بیشتر فرد از فضای واقعی کار و تولید میشود؛ چون ما عموما وارد کننده تکنولوژی هستیم و کار با تکنولوژی صنعتی بیشتر نیازمند مهارت های فنی است.» او معتقد است مدرک کارشناسی ارشد در حال حاضر تاثیری بر میزان درآمد و یا موقعیت شغلی افراد ندارد اما کمبود کار و شیوه غلط آموزش نیرو که باعث شده فارغ التحصیل دانشگاه فاقد مهارت های لازم برای ورود به بازار کار باشد، از دلایل تمایل افراد برای ادامه تحصیل است. انگیزه او برای ادامه تحصیل این است که فکر می کند هنوز در زمینه رشته تحصیلی و کاری اش خیلی چیز ها را نمی داند و باید دانش تخصصی خود را بیشتر کند. معتقد است مدرک تحصیلی بالا تر، جایگاه فرد را بین همکاران و به خصوص در جامعه بالا تر می برد اما فکر نمی کند در میزان حقوق دریافتی اش مؤثر باشد. مریم محبی لیسانس مدیریت بازرگانی دارد و ۲۶ساله است. ادامه تحصیل نداده و قصد این کار را هم ندارد چون به انجام کارهای هنری علاقه مند است و وقت آزادش را با آن پر می کند: «ترجیح می دهم به جای درس خواندن که علاقه ای هم به آن ندارم، کاری را انجام بدهم که از آن لذت می برم و به من آرامش می دهد.» از نظر او اگر کسی در ادارات دولتی، شرکت های بزرگ یا بانک ها شاغل باشد مدرک تحصیلی بالا تر قطعا بر درآمد او تاثیرگذار است اما برای او که در یک شرکت خصوصی کار می کند، مدرک تحصیلی هیچ تاثیری بر میزان حقوق دریافتی اش ندارد.  از به تاخیر انداختن اشتغال، تا تحسین اجتماعی و مدرک گرایی جامعه مومن صالحی، پژوهشگر اجتماعی چند عامل مختلف را علت تمایل جوانان به ادامه تحصیل در سال های گذشته می داند؛ او درباره این عوامل به نگاه ایران توضیح داد: مهم ترین عامل ادامه تحصیل، بیکاری و عدم امکان اشتغال جوان ها بعد از مقطع کار شناسی است که هم خانواده ها و هم حاکمیت از این طریق مدتی اشتغال جوانان را به تاخیر می اندازد. ضمن اینکه تحصیلات عالی برای دختران و پسران فضایی برای ارتباطات جدید هم ایجاد می کند و برای آن ها فرصت ایجاد زندگی مشترک را هم فراهم می سازد. دومین عامل از نظر او این است که مدرک تحصیلی بالا تر، تحسین اجتماعی را برای فرد به همراه دارد که یکی از انگیزه های قوی ادامه تحصیل است: «مدارک بالای تحصیلی علاوه بر تحسین اجتماعی و ایجاد افزایش اعتماد به نفس فرد، به دست آوردن موقعیت های اختصاصی مشاغل را با شانس بیشتری مواجه می کند و طبیعی است که این مسایل انگیزه های لازم برای تحصیلات ارشد و بالا تر از آن را ایجاد کند.» عامل سوم، علاقه مندی است که این پژوهشگر مسایل اجتماعی اعتقاد دارد در زمینه ادامه تحصیل، میزان علاقمه مندی چندان مطرح نیست و درصد بسیار کمی از افراد واقعا علاقه مند به رشته تحصیلی خود هستند. کاهش توانایی های ناشی از تحصیل هم همین موضوع را بیان می کند. و اما عامل چهارم، مدرک گرایی است که از نظر مومن صالحی بحث جدیدی نیست و حداقل از ۵۰ سال پیش موضوع روز و مورد بحث بوده است. با توجه به اینکه امروزه بین تحصیل و اشتغال فاصله زیادی وجود دارد و تحصیلات آنطور که باید به اشتغال منجر نمی شود، می توان پیش بینی کرد که جوانان در آینده نزدیک گرایش کمتری به تحصیلات عالی از خود نشان دهند. همانطور که طبق آخرین آمار ها میزان تمایل پسران آن هم به عنوان اصلیترین نیروهای فعال در اشتغال، به ادامه تحصیل در مقاطع بالا تر به نسبت دختران کمتر شده است و نسبت ورودی دانشگاه ها از نظر جنسیت تفاوت زیادی با هم دارن. نکته جالب اینکه در چند سال گذشته، تعداد داوطلبان دختر در کنکور سراسری کار شناسی ارشد بیشتر از داوطلبان پسر بوده است. اما چه آن ها که علاقه مند به ادامه تحصیل هستند و چه آنهایی که تصمیمی برای کسب مدارک بالا تر ندارند، معتقدند داشتن مدرک فوق لیسانس و بالا تر در جایگاه اجتماعی افراد و نوع نگاه دیگران به آن ها مؤثر است؛ چون در جامعه ای زندگی می کنیم که تا حد زیادی تحت تاثیر مدرک گرایی قرار گرفته است. بنابراین شاید دور از انتظار نباشد که دلایل دیگری در کنار علاقه، انگیزه های لازم برای ادامه تحصیل را در جوانان به وجود بیاورند.