١- در ساعات پایانی مذاکرات هسته ای ایران و گروه ١+٥ قرار داریم که به حق می توان برایش از توصیفاتی نظیر ماراتن حساس، نفسگیر، پیچیده و پر پیچ و خم استفاده کرد. شرایط نیز آنقدر حساس و خطیر است که گویی مذاکرات هسته ای وارد مرحله تغییرات لحظه به لحظه شده است. افکارعمومی هرچند که در بطن مذاکرات هسته ای نیست و نمی تواند مانند مذاکره کنندگان هیات ها، هیجانات، احساسات و التهابات رایزنی ها را دریابد و لمس کند اما به ضرس قاطع می توان گفت که این ساعت ها را می توان ساعت های انتظار دانست؛ به دیگر سخن، همگان (چه موافقان مذاکرات هسته ای و چه منتقدان آن) چشم به انتظار نشسته اند تا از نتیجه مذاکرات هسته ای آگاه شده و با دستیابی به توافق هسته ای به ابراز شادمانی و بیان عواطف خویش بپردازند.

٢- مذاکراتی که تا لحظه نگارش این متن همچنان ادامه دارد و از نزدیک به دو سال پیش، وارد فاز جدی تر و عملیاتی تر شده است. مذاکرات کنونی هسته ای ایران و گروه ١+٥ از زوایا و ابعاد گوناگون شاید در تاریخ دیپلماسی دنیا بی سابقه است. حجم رفت و آمدها، دیدارها، رایزنی ها و چانه زنی ها چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی از موارد کم نظیر است. تاریخ دیپلماسی در ذهن و سابقه خویش به یاد ندارد که در یک مذاکره، یک سوی ماجرا، یک کشور باشد اما در آن سوی داستان، شش قدرت برتر جهانی حضور داشته باشند و طرفین بتوانند در شرایطی برابر و یکسان و همراه با درک و تعامل و احترام متقابل به رایزنی بپردازند. خوشبختانه برخلاف سال های گذشته عملکرد کشورمان در مذاکرات به گونه ای بوده است که حتی موجب شده طرف مقابل ما در رایزنی ها، تا حدود بسیار به خواست مان احترام بگذارد و به نظرمان تن در دهد. البته در این حین، پارازیت ها و سنگ اندازی های بسیاری از سوی مخالفان دستیابی به توافق هسته ای صورت گرفته که با درایت و مدیریت طرفین، این تیرها به سنگ خوردند.

٣- یکی از مهم ترین عواملی که موجب هموار شدن راه و تسهیل در نزدیک شدن به حصول توافق هسته ای شده، انعطاف پذیری شان بوده است. هیات های مذاکره کننده دریافته اند که بدترین نتیجه ای که از این مذاکرات می تواند بیرون بیاید، عدم دستیابی به توافق هسته ای است و می دانند که عدم توافق از هر نتیجه ای بدتر است و در همین چارچوب تلاش شده تا اختلافات کاسته شود.

٤- شاید دو مساله در مذاکرات هسته ای بیش از هر مساله دیگری وقت مذاکره کنندگان را مصروف خویش ساخته است. نخستین مساله، برداشتن تحریم هاست که هیات مذاکره کننده کشورمان بر این مساله اصرار دارد و تاکید کرده که با دستیابی به توافق هسته ای، باید بخش عمده ای از آنها برداشته شده و لغو شوند با این حال، برداشتن آنها از نظر فنی و حقوقی به نظر می رسد حالتی گام به گام دارد که فرمول پیچیده ای دارد. مساله دیگر، مساله نظارت هاست که کشورمان دغدغه هایی در این باره دارد و نگران است امنیت ملی دچار خدشه شود اما به نظر می رسد که مذاکره کنندگان توانسته اند به راهکار سومی دست یابند که ضمن انجام مساله نظارت، دغدغه های کشورمان را نیز رفع کند و امنیت ملی کشورمان مصون بماند.

٥- یکی از مهم ترین دستاوردهای مذاکرات هسته ای را باید شکستن تابوی گفت وگو با قدرت های بزرگ دانست که عده ای گمان می کرده و می کنند این مساله همواره به ضرر ما است. این مذاکرات نشان داد که می توان با قدرت های بزرگ جهانی به گفت وگو نشست و با حفظ اصول، خواست خویش را پیش برد. با این حال، باید یادآور شد که راهبرد امریکا در این مذاکرات، این بوده است تا این رایزنی ها به نتیجه برسد. کشورمان نیز همان طور که در ابتدای این یادداشت بیان شد انعطاف پذیری های خوبی داشته که براساس راهبرد تعامل سازنده در چارچوب مذاکرات برد - برد است. البته برای دستیابی به توافق، مولفه های بسیاری نظیر حمایت های مردمی، هدایت ها و حمایت های مسوولان ارشد نظام، سیاست های مذاکراتی و عملکرد تیم مذاکره کننده بسیار موثر است که خوشبختانه تمامی این مولفه ها در کشور ما وجود داشته است.

٭ استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران