نگاه ایران/ مائده عطایی* انتشار خبر استخدام ۷۰۰۰ نفر، به عنوان نیروی نامحسوس امنیت اخلاقی، بار دیگر نشان داد که بسیاری از طرح ها همچنان با اطلاعات اندکی از مکانیسم های حاکم بر جامعه و پشتوانه های نظری مطرح و اجرا می شود. سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم مهم جامعه شناختی، توجه ویژه ای به اعتماد اجتماعی دارد. سرمایه اجتماعی در واقع مجموعه هنجار ها و تعاملات و ارزش ها و قواعد و تعهدات و مشارکت های شکل گرفته در شبکه ها و گروه های اجتماعی، مبتنی بر اعتماد است. جامعه ای با سرمایه اجتماعی بالاست که می تواند در مسیر توسعه قرار گیرد و از جامعه مدنی بهره ببرد. بنابراین می توان گفت، سرمایه اجتماعی، با دو شاخص اساسی پیوند و اعتماد قابل تعریف است. فقدان انسجام و سرمایه اجتماعی و کاهش روابط ِ معنادار میان افراد جامعه، یکی از مهم ترین آسیب های اجتماعی است. آسیبی که منجر به بروز ناهنجاری ها و از بین رفتن وفاق و همدلی می شود. در جوامعی که به شکل بالقوه دارای تنوع قومی و فرهنگی هستند و عوامل متعدد خارجی وحدت آن ها را تهدید می کند؛ بی اعتمادی و «دیگرانگاری» ِ درونی، ضربهٔ کاری به انسجام و وحدت آن ها خواهد بود. اگر بنا باشد هر یک از افراد جامعه، همواره مرزی میان «ما» و «دیگران» در ذهنش وجود داشته باشد و روز به روز این دایره «ما» را کوچک تر از قبل ببیند، دیگر هیچ حس خوشایند و تعامل مثبتی میان با شهروندان دیگر نخواهد داشت. جامعه از نگاه هر شهروندش تبدیل می شود به میدان نبرد «خودی ها» و «نا خودی ها» که قرار است، یکدیگر را رصد کنند و مچ هم را بگیرند. حتی مفهوم ذهنی «برائت» نیز در این صورت قلب خواهد شد. دیگر اصل این است که دیگران، نا خودی اند مگر آنکه خلافش ثابت شود و در چنین نگاهی همه در چشم یکدیگر مظنون و متهم هستند. بنابراین نه تنها هیچ ارتباط مثبتی و اثرگذاری میان مردم شکل نمی گیرد بلکه ذهنیت افراد نیز در جهت عکس، به سوی تشکیک می رود و بی اعتمادی روز به روز تقویت می شود. از سوی دیگر ترس از بروز خود ِ واقعی در میان مردم به وجود می آید و همه در صدد پنهان کردن چهره اصلی خود برمی آیند. در چنین وضعیتی هویت مفاهیم، نماد ها و هنجار ها از بین خواهد رفت و هیچ کدام نمی توانند کارکرد خود را داشته باشند. و وقتی مفاهیم ِ پشت ِ نماد ها نتوانند آنچه را که می خواهند، بیان کنند، عملاً تولید محتوا و انتقال مفهوم نیز به خطر خواهد افتاد. گروه های مرجع، جایگاه خویش را از دست خواهند داد و از همه مهم تر قضاوت ها، معطوف به حدس و گمان ها خواهد شد. با این اوصاف می توان گفت، با اینکه شکل گیری نظارت همگانی در جامعه توسط گروه ها و تشکل های خودجوش مردمی، یکی از مهم ترین راه های بهبود امنیت و آرامش در جامعه است اما استفاده رسمی از نظارت مردم بر مردم، توسط حاکمیت، پیامدهای غیرقابل جبرانی مانند از بین رفتن اعتماد، انسجام و مشارکت اجتماعی دارد و هویت مفاهیم و نماد ها را با خطر جدی مواجه خواهد کرد.