نگاه ایران/ طاها عبداللهی: شهر های استان گیلان عمدتا بر کرانه رودخانه های گیلان بنا شده اند. پرفسور محمدتقی رهنمایی استاد گیلانی جغرافیای دانشگاه تهران در همین خصوص با یک مطالعه همه جانبه، این نظریه را تدوین نموده که الگوی مطالعات شهری استان گیلان است. شهر تالش با قدمت حدود ۵۰ ساله خود از همین دست شهرهاست که فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته در سالهای پس از انقلاب شاهد رشد چشمگیر جمعیت شهری بوده است. رودخانه کرگانرود که از کوه های تالش سرچشمه می گیرد، از قسمت شمالی شهر عبور می کند و این شهر را به دو قسمت غیر مساوی تقسیم می کند. شاخه فرعی این رودخانه از داخل شهر و کنار مسجد جامع شهر عبور می کند و بیشتر به شکل یک جوب نمایان است. در گذشته دور مردم از پل های کوچک چوبی رودخانه برای عبور و مرور استفاده می کردند و در هنگام سیلاب این مسیر بسته می شد و عابران به ناچار برای سکونت از پانسیون های کوچک موجود برای اقامت استفاده می کردند. کاخ سردار امجد که قدیمی ترین بنای شناخته شده شهر است در قسمت جنوبی و جایی نسبتا بلند بنا شد. بنای هشتپر(هشتبر) پس از وقوع جنگ جهانی دوم و اشغال شمال ایران محل کنونی شهر تالش به عنوان یک مسیر برای کاروان های نظامی متفقین مورد استفاده قرار گرفت و بدین منظور دولت وقت شوروی پل هایی را بر روی رودخانه خصوصا در مسیر رودبار تا آستارا بنا کرد. پل هشتپر که تاکنون مورد استفاده قرار گرفته یادگاری از دوران گذشته است. در سالهای پس از ملی شدن صنعت نفت هسته اصلی شهر تالش که آن روز ها هشتپر خوانده می شد در کنار همین جاده شکل گرفت. سیل بزرگ هشتپر عدم رعایت الگوی به کار رفته در ساخت بنا ها در نقاط دور از رودخانه موجب شد این شهر در سال ۱۳۴۳ با یک سیلاب بزرگ روبرو شود. این زمان مصادف با تصدی گری سید نهضت حسینی نژاد پونلی به عنوان شهردار هشتپر (تالش) بود. در این سیل ویرانگر، یکی از پایه های پل بتنی روسی به جنوب شهر توسط جریان آب ویران و ستون آن فرو ریخت. جریان آب از شاخه فرعی به داخل شهر سرازیر شد و خسارات بزرگی برای یک شهر کوچک به بار آمد. ولی نقاط مرتفع شهر و ساختمان های قرار گرفته در ان از این خطر مصون ماندند. تصاویری از این واقعه در دفتر شهردار تالش موجود است. در کتاب تالشنامه اثر سید نهضت حسینی نژاد با تصاویر به این حادثه غیرمترقبه پرداخته شده است. آمد و شد مقامات مختلف از جمله نمایندگان استاندار وقت مهندس سرلک، برای رسیدگی به وضعیت موجود ادامه داشت. پس از مطالعات پایه پل ترمیم و یک قطعه جدید به جنوب آن افزوده شد. سد ساحلی نیز در کرانه راست رودخانه ساخته شد تا از نفوذ سیلاب به داخل شهر جلوگیری کند.   سابقه ذهنی مردم سیل هشتپر (تالش) همچنان در ذهن مردم جای گرفت و بر مناسبات اقتصادی و ساخت و ساز اثر گذاشت. امروزه قیمت زمین ها در نقاط منتهی به رودخانه و سرازیری معروف تالش همیشه کمتر از مناطق مرتفع است و مردم از این الگو برای زندگی استفاده می کنند. اما بی توجهی به این مسئله در سالهای بعدی موجب شد تا سازه هایی در نزدیکی کرگانرود بنا شود. بررسی حرکات رودخانه های شمال ایران نگاهی به وضعیت رودخانه های شمال ایران نشان می دهد که این جریانهای آب سطحی حرکاتی دارند. حرکت رودخانه های شمال ایران ایران عموما راست گرد است و در مسیر خود به کرانه راست منحرف می شوند. همین راست گرد بودن همچون گذشته به خوبی در رودخانه کرگانرود قابل مشاهده است. محدود کردن فضای حرکت آب در بستر رودخانه موجب افزایش سرعت شده و بار تخریبی آن را هر لحظه بیشتر می کند. یکی از راه های مهار سیلاب ها گسترده کردن فضای حرکت ایست که موجب کاهش سرعت و قدرت آن می شود. بی توجهی به حرکات جریان های طبیعی در سالهای اخیر و به خصوص در استان های شمالی در رسانه ها منعکس شد ولی تجاوز به حریم رودخانه همچنان ادامه دارد.   وضعیت امروزی تالش شهر تالش امروزه ۵۳ هزرا نفر جمعیت دارد. یکی از ساختمان هایی که در حریم این رودخانه احداث شده متعلق به صندوق قرض الحسنه مهر امید (مهر رضا سابق) است که طبقه فوقانی آن توسط شورای اسلامی شهر تالش مورد استفاده قرار می گیرد. با مصوبه چهارمین دوره شورای این شهر پارکی منتسب به شورا در مجاورت ساختمان و کنار رودخانه کرگانرود احداث شد و هزینه قابل توجهی نیز برای آن صورت گرفت. این پارک که در حریم رودخانه و بستر بنا شده هیچ گونه دیواره حفاظتی نیز ندارد. در سیل اخیر مازندران تعدادی از هموطنان که در حاشیه رودخانه توقف کرده بودند به خاطر سیلاب مفقود شدند که چندی بعد اجساد آن ها پیدا شد. کمی دور تر از این مکان هزاران واحد مسکونی قرار دارد. از جمله منزل مسکونی شهردار این شهر و چند تن از اعضای شورا در کنار شاخه فرعی کرگانرود قرار گرفته است. با ملاحظه وقایع اتفاق افتاده در سال ۱۳۴۳ تصور ساخت وساز در این محدوده غیر قابل باور است. تخریبهای صورت گرفته در بالا دست کرگانرود، رانش زمین، قطع درختان، برداشت های بی ضابطه از کف رودخانه، عدم وجود سازه سیل بند و موارد دیگر موید این نکته است که تالش آسیب پذیری بالایی در مقابل بلایای طبیعی از این دست دارد. احداث پمپ گاز و بازارچه مرزنشینان، برپایی نمایشگاه فصلی، بازار هفتگی (پنج شنبه بازار)، نمایش های آیینی در همین بستر صورت می گیرد و چه بسا در زمانی نامشخص آبستن حوادث شود.   سابقه مطالعاتی مطالعه ای جامع در زمان شهرداری هوشنگ عباسقلی زاده در مورد کرگانرود انجام شد و به عنوان یک طرح در شورای اداری شهرستان تالش مطرح شد. این طرح به عنوان یک اخطار زنگ خطر را برای مسوولین وقت به صدا درآورد ولی با رفتن عباسقلی زاده این طرح هم در قفسه طرح های شهرداری تالش در حال خاک خوردن است. چه باید کرد؟ گام اول در مواجهه با بحرانهای احتمالی نگاهی جامع به وضعیت است. باید دانست این شهر با تمام سازه های موجودش ساخته شده و نیاز است تا برای حفظ آن سرمایه گذاری لازم صورت گیرد. عدم تجاوز به حریم رودخانه، تقویت دیواره های سد قدیمی سد ساحلی، احداث سیل بند در بالا دست رودخانه، جلوگیری از ساخت و ساز در مناطق در خطر سیلاب از جمله اقداماتی است که با صرف هزینه های گزاف باید صورت گیرد و از چراغانی کردن معابر هم واجب تر است.