نگاه ایران / امیرحسین کریمی: عصر روز پنجشنبه ۳۱ خرداد، مراسم بزرگداشت استاد عزت الله انتظامی با حضور حافظ روحانی، منتقد حوزه سینما در تماشاخانه استاد اکبر رادی برگزار شد. همچنین در این مراسم فیلم اجاره نشین ها، اثر داریوش مهرجویی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. تاریخچه ای از اجاره نشین ها روحانی در ابتدا با بیان تاریخچه ای از این فیلم عنوان کرد: اجاره نشین ها در سال ۶۵ ساخته شده و در نوع خود فیلم مهمی در تاریخ سینمای ایران به شمار می آید. او در ادامه گفت: این فیلم یکی از پر هزینه ترین فیلم های زمانه خودش بود و تهیه کننده برای ساخت آن مبلغی بالغ بر پنجاه میلیون تومان را متحمل شد. روحانی ادامه داد: در آن زمان که فیلمبرداری فیلم ها بسیار کوتاه بود و طی مدت زمان کمی فیلم ها به مرحله تولید می رسیدند، فیلمبرداری اجاره نشین ها چهار ماه طول کشید و در نهایت فیلم مهرجویی در خرداد و تیر ۶۶ بر روی پرده رفت و استقبال بسیار گسترده ای هم از آن صورت گرفت. روحانی در ادامه از اهمیت فنی فیلم گفت و افزود: اجاره نشین ها فیلم مهمی است چراکه ساختار تولیدی فیلم را در سینمای ایران تغییر می دهد. فیلم، ارزش سندی و تاریخی هم دارد روحانی در ادامه تحلیلش از فیلم مهرجویی گفت: این فیلم یکی از اولین خاطرات من در سینمای ایران است و هنوز برای من فیلم بانمک و تازه ای است. او ادامه داد: شاید بد نباشد که بدانیم جایی که اجاره نشین ها در آن فیلمبرداری شده است امروزه بیش از ۲۰۰ هزار نفر ساکن دارد و از این لحاظ این فیلم کمی هم جنبه سندی و تاریخی دارد چرا که تصویری روشن از تهرانِ آن سال ها را به مخاطب نشان می دهد. کتمان مهرجویی و اصرار مخملباف حافظ روحانی در ادامه به حاشیه هایی که در آن زمان برای این فیلم به وجود آمد هم اشاره ای کرد و گفت: محسن مخملباف یکی از مخالفین فیلم بود که در آن سال ها اظهار کرده بود که فیلم کاملاً ضد اسلام و ضد انقلاب است و این سخن او سرآغاز نقدها و حواشی ایجاد شده برای فیلم متفاوت مهرجویی بود. روحانی در ادامه گفت: اما در مقابل داریوش مهرجویی در دو مصاحبه هر بار هرگونه ارتباط اجتماعی فیلم را انکار می کند و جنبه طنز آن را هم نادیده می گیرد. این که مخالفت مهرجویی چقدر واقعی یا غیرواقعی بود مشخص نیست اما بعدها مهرجویی دیگر سراغ این موضوع نمی رود و هنوز مشخص نیست که آیا از ترس بوده است یا چیز دیگری. او ادامه داد: مهرجویی به خاطر این فیلم بسیار تحسین و تخریب شد اما نکته ای که بسیار اهمیت دارد این است که او بعد از این فیلم تا به امروز بسیار هوشمندانه تر قصه هایش را انتخاب کرد. روحانی معتقد است: طبیعی است که فیلم یک سری اشاره هایی راجع به طبقات اجتماعی دارد اما آن قدر واضح نیست که بتوان از آن نتیجه گیری ثابتی کرد. ما آدم ها را در قالب زندگی اجتماعی شان نمی بینیم و آن ها را در ساختمانی دور افتاده مشاهده می کنیم که بر سر یک چیزهایی با هم درگیر می شوند. جدای از این موضوعی که بسیار در این فیلم پررنگ است مبحث نزاع بر سر چیزهای مختلف است. یعنی آدم هایی که همه در یک مکان مشخص گرد هم جمع شده اند و به جز سه نفر یعنی شخصیت معمار، معلول و مادر هیچ کدام دارای ایدئولوژی مشخصی نیستند و در نهایت نزاع آن ها باعث خرابی خانه می شود. او افزود: درام را انتظامی درحال پیش بردن است و از آن سه شخصیت پی می بریم که فیلم درباره ارزش گذاری بوده و بیش از آن که مفهوم اجتماعی داشته باشد نشانگر بی قانونی است. ردپای غلامحسین ساعدی در اجاره نشین ها روحانی در ادامه گفت: سفر غلامحسین ساعدی به فرانسه باعث همکاری های متعددی بین مهرجویی و ساعدی شد و مهرجویی یک بار قصه ای را روایت می کند که بسیار شبیه به قصه این فیلم است و در آن خانه به یک هیولا تعبیر می شود که دو شاخ دارد، یعنی درست همان چیزی که به صورت تلویحی در این فیلم نشان داده شد و احتمالاً فکر فیلم از قصه مشترک ساعدی و مهرجویی نشات می گیرد. فاصله مهرجویی از فیلمسازی طبقاتی این تحلیلگر سینما در ادامه گفت: بعد از این فیلم دیگر از مهرجویی روایت برخورد طبقات مختلف اجتماعی را نمی بینیم و اگرچه بعدها نشانه های کوچکی از این ایدئولوژی در آثار او دیده شد اما به طور مشخص دیگر هیچ گاه این نوع فیلمسازی مورد توجه او قرار نگرفت. روحانی افزود: این فیلم از لحاظ گفتمانی شبیه سیاستگذاری سیاست های پیش و پس از انقلاب است و از این جنبه هم فیلم مهمی به حساب می آید. «گاو» اثر مهمی در بازگشت مهرجویی به ایران این منتقد حوزه سینما ادامه داد: زمانی که مهرجویی در فرانسه بود آیت الله خمینی پس از دیدن فیلم «گاو» در توصیف این فیلم می گوید: «ما این نوع سینما را می خواهیم نه سینمای فحشا» و همین سخن سرآغاز بازگشت او به ایران و ادامه سینمایش در این جا است. کلک فیلم به مخاطب روحانی عنوان کرد: فیلم یک کلک بزرگ به ما می زند چراکه فیلم قصه یک کلاهبرداری است و یک مباشر با مستاجرین خانه ای در منازعه است و نتیجه این امر اگرچه منجر به خرابی خانه می شود اما زمینه ساز اجرای عدالت و قانون است. قصه ای که مشابه اش را می توانیم در ماجرای انیمیشن «پلنگ صورتی» و «تام و جری» ببینیم که در هر دو آن ها پس از جنگ و جدل های بسیار راهی برای صلح و اجرای عدالت پیدا می شود. مهرجوی؛ شارح آیین ها روحانی معتقد بود: فیلم به طرز بی نظیری صحنه غذا خوردن را روایت می کند به طوری که من صحنه ای را در سینمای ایران سراغ ندارم که به این دقت مراتب این کار را به تصویر بکشد. در فیلم های مهرجویی اغلب، آدم ها بر سر یک آیین به نام غذا خوردن دور هم جمع شده و با هم متحد می شوند و مهرجویی در ساخت این نشانه و پیوند آدم ها به هم بسیار موفق بوده است. این منتقد حووزه سینما اضافه کرد: مهرجویی فیلم ها را بین سیناپس و فیلمنامه می سازد و توضیح چندانی به بازیگر نمی دهد که این موضوع باعث می ششود تا بازیگر مقابل دوربین او کاملاً آزاد باشد و خود به خلق شخصیت بپردازد. انتظامی ارائه دهنده یک متد است روحانی ادامه داد: اما موضوعی که درباره بازیگری این فیلم بسیار اهمیت دارد، نوع ساختن شخصیت انتظامی است. او احتمالاً اصطلاحات گفتاری را طبق تحقیق به دست آورده است و با نگاهی به ایستایی بازیگر، تکلیف شخصیت کاملاً مشخص می شود تا ببینیم چقدر اعتماد به نفس دارد و بازیگر برای ساختن و پرداختن روحیات آن چقدر آزادی عمل داشته است. او افزود: انتظامی در سراسسر فیلم با لحن و حالت ایستایی خود در بازی درحال ارائه دادن یک متد در بازیگری است. او همچنین عنوان کرد: در سینمای قبل از انقلاب زمان ساخت فیلم یک الی دو هفته بوده است و بعد از انقلاب با دولتی شدن سینما فیلمبرداری این فیلم چهار ماه طول می کشد و این موضوع به بازیگر مجال بیشتری داده است تا ششخصیتش را بهتر بشناسد. فیلمی با فیلمبرداری عجیب حافظ روحانی ادامه داد: فیلم دو سکانس تعقیب و گریز دارد و در تمام مدت خط فرضی و روال نمی شکند. این درحالی است که در سکانس تعقیب و گریز ماشین ها، فیلم تنها با یک دوربین و در زمان طلایی فیلمبرداری شده است. او درباره سکانس دوم هم گفت: در سکانس تعقیب و گریز خانه دو نشانه خیلی مهم وجود دارد که یکی نماد و ارزشی است شکسته می شود و دیگری فرصتی است که ما پیدا می کنیم تا دور تا دور خانه را یک بار کاملاً مشاهده کنیم. بازیگری یعنی ژست او همچنین با توضیحی راجع به بازیگری گفت: بازیگری یعنی ژست و این اصل از زندگی انسان های ابتدایی تا سینمای زمانه ما در بازیگری جریان داشته باشد. ژست از یک سنت نمایشی قدیمی می آید که ریشه هایش به تعزیه هم بر می گردد. او با تبیین نظریه های مختلفی راجع به ژست ادامه داد: برخی از نظریه ها فرو رفتن بازیگر در نقش را نمی پذیرند اما برخی نظریه های دیگر می گویند که بازیگر باید نقش را باور کند و در آن فرو برود. اما در عین حال هر دو نیاز به ژست دارند و فقط در تعریف این مفهوم با یکدیگر متفاوتند. سینما در مقابل علم این فعال رسانه ای در حوزه سینما عنوان کرد: سینما بحث گسترده ای است و باید معنایی از زندگی را به ما ارائه دهد و سینما در زمانه ما آیینه جامعه است تا با نمایش عین به عین واقعیات ما را با کاستی های جامعه رو به رو کند. او همچنین گفت: از جنبه ای سینما در نقطه مقابل علم قرار می گیرد چرا که علم با یافتن پاسخ های متعدد سعی در ساده کردن جهان دارد و هنر سعی دارد آن را از راه مطرح کردن سؤالات مختلف و به نمایش گذاشتن کاستی های متعدد با چالش رو به رو کند.