نگاه ایران / امیرحسین کریمی: گزارش های زنجیره ای بررسی کتاب و کتابخوانی در استان، تلاشی بود تا شاید هرچند اندک اما آسیب های این حوزه شناسایی و تحت درمان قرار بگیرد. (گفتگوی نگاه ایران با مرد کم گوی کتاب فروشی فرازمند) (گفتگوی نگاه ایران با یکی از اعضای هیات مدیره کتابفروشی ماه نو)

در سومین و آخرین قسمت گزارش های تحلیلی از وضعیت کتابخوانی استان، با حامد مقدم و مرتضی نادری دو تن از فعالان فرهنگی حوزه کتاب به گفتگو نشسته ام تا این آسیب از زبان آن ها هم روایت شود.

روایت اول _ کتابفروشی آسمان

حامد مقدم، مدیر کتابفروشی «آسمان» گزینه بعدی است تا با او حوزه کتاب و وضعیت کتابخوانی رشت را به چالش کشیده و بررسی کنیم. او که سال ها در مقابل کتابفروشی طاعتی و در مجاورت کتابخانه ملی رشت کتابفروشی کرده و بسیاری از کتابخوان های رشت مدیون او هستند، به تازگی کار فرهنگی جدیدی را آغاز کرده است. اواخر امسال بود که با جو رسانه ای قابل قبولی خبر افتتاح یک کتابفروشی دیگر در خیابان امام خمینی رشت نظر همه را به خود جلب کرد. کتابفروشی آسمان که سعی داشت در ساختمان و ارائه خدمات خود وجه تمایزی برای مخاطب ایجاد کند. حال این که چقدر در دستیابی به این هدف موفق بوده را مخاطب باید تعیین کند.

طرح عیدانه کتاب از زبان مقدم در همین راستا، در ابتدای گفتگو کمی از طرح عیدانه کتاب می پرسم و وضعیت آن در اجرای امسالش را جویا می شوم و مقدم در جوابم می گوید: «ببینید ما در تلاش هستیم تا جدای از طرح عیدانه، یک تخفیف دائمی هم برای مشتریان قائل شویم تا شاید به سهم خود بخشی از کمبود میزان مطالعه را برطرف کنیم. او ادامه می دهد امیدواریم که طرح عیدانه کتاب در سالیان بعد بهتر و با نقصان های کمتری انجام شود چرا که امسال شرکت در این رویداد فرهنگی به ما نشان داد که در زمان اجرای آن، میزان فروش کتاب حداقل دو برابر حالت عادی است.» مقدم با ارائه یکی از ضعف های این طرح اضافه می کند: «یکی از مواردی که در روند خدمات رسانی به مشتریان مشکلاتی به وجود می آورد این بود که مثلاً بسیاری از کتاب هایی که مردم نیاز داشتند در سیستم توزیع خانه کتاب نبود و تنها بخشی از کتاب های موجود پشتیبانی شدند و تخفیف دریافت کردند و این موضوع باعث می شد خریدهای مردم تمام و کمال انجام نشود» این فعال حوزه کتاب ادامه می دهد: «خانه کتاب، به دلیل تخلف هایی که در سالیان گذشته در این حوزه انجام شده بود، اعتبار زیادی به کتابفروشی ها اختصاص نمی داد. از طرفی روند شارژ اعتبار طرح عیدانه هم بسیار سخت و طاقت فرسا بود و با توجه به شلوغی خطوط هر بار برای شارژ کردن اعتبار با مشکلات زیادی رو به رو می شدیم. با این وجود اگر طرح عیدانه کتاب و روند اعتباردهی به آن به درستی مدیریت شود، دیگر نیازی به برگزاری نمایشگاه های استانی نیست و می توان در سطح همین کتابفروشی های شهر نیازهای مردم را برطرف کرد. او در انتها گفت: من حدود 30 سال است که کتابفروشی می کنم و در طی این سالیان هیچ وقت در چنین رویدادهایی شرکت نکرده بودم و امسال اولین تجریه من بود. با این وجود در اولین تجربه ام معتقدم طرح خوبی است به شرط آن که بتواند به درستی مدیریت شود.»

فضای بزرگ کتابفروشی به چه چیزی کمک می کند؟

از مقدم علت ایجاد فضای بزرگ کتابفروشی اش را می پرسم و او در جواب می گوید: بزرگ بودن کتاب فروشی از آن جهت اهمیت دارد که مخاطب این آزادی را پیدا می کند تا خودش در میان کتاب های مورد نیازش بگردد و بهترین گزینه را انتخاب کند. این موضوع حتی در مطالعه کتاب هم رعایت می شود. این اتفاق باعث می شود تا مخاطب و عرضه کننده کمتر برای رفع نیازهایشان به هم رجوع کنند و هر یک به تنهایی دارای آزادی عمل باشند.

باز هم ردپای اقتصاد

این فعال فرهنگی هم مانند دیگر هم صنفانش معتقد است که علاقه مردم به کتاب خواندن از بین نرفته است و چاله اقتصادی یکی از اصلی ترین دلایلی است که مردم را از کتاب خواندن دور کرده است. او برای این بخش از سخنان خود مثالی می آورد و می گوید: «بسیار پیش می آید که مشتری های ما قدرت خریدن کتاب را ندارند، و به خاطر این که دست خالی این جا را ترک نکنند حداقل یک مجله ارزان قیمت خریداری می کنند و این مسئله نشان می دهد که عدم تمایل به کتابخوانی تا حدود زیادی وابسته اقتصاد آشفته مردم است.»

در کتابفروشی آسمان هم رمان های خارجی صدرنشین بودند

از مقدم درباره آمار بیشترین کتاب های فروش رفته می پرسم و او هم روایتی تکراری، شبیه به سایر همکارانش برایم تعریف می کند. به گواه مقدم در کتاب فروشی آسمان بیشترین فروش کتاب، مربوط به رمان های خارجی ترجمه شده بوده است. مقدم در ادامه درباره آمار کلی فروش در کتابفروشی اش هم توضیحاتی ارائه می دهد که به استناد آن در مدت زمان برگزاری طرح عیدانه نزدیک به 4000 جلد کتاب به فروش رفته است. آسیب های کتابخوانی استان مقدم را در ادامه به بحث آفات کتابخوانی وارد می کنم و او یکی از آفات و آسیب های این حوزه را زیاد بها دادن به برخی از نمایشگاه ها می داند و معتقد است پررنگ کردن اثر نمایشگاه ها کارکرد فرهنگی کتابفروشی ها را با مشکل رو به رو خواهد کرد. او ادامه می دهد:«نمایشگاه هایی با تخفیف های دائمی و بالا که آسیب قابل توجهی برای حوزه کتاب است باید مدیریت شوند زیرا کتاب هایی که از سوی یک ناشر معتبر چاپ می شوند نهایتاً 25 الی 30 درصد تخفیف می گیرند اما این مقدار گاهی برای برخی از ناشران تجاری به 70 درصد می رسد و این موضوع در چنین نمایشگاه هایی بسیار پررنگ است. مقدم همچنین اضافه می کند: «اداره ارشاد رشت باید برای ساماندهی نمایشگاه همیشگی خاتم الانبیا فکری بکند چراکه از طرفی قیمت بالای اجاره آن ناشران بومی را فراری می دهد و در مقابل هجوم ناشران غیر بومی به خاتم کار کتابفروشان و ناشران استانی را با اختلال رو به رو می کند.»

دورنمای فرهنگی کتابفروشی آسمان چیست؟

از مقدم برنامه هایش را برای ساماندهی هرچه بیشتر کتابفروشی اش می پرسم و او در ادامه عنوان می کند: «ما در تلاشیم همانطور که طبقه دوم را راه اندازی کرده و آن را به بخش کودکان اختصاص دادیم، طیقه سوم را هم راه اندازی کنیم و در ساخت یک مکان فرهنگی که همه جنبه ها را پوشش می دهد در استان پیشرو باشیم.»

او با اشاره به هزینه های بالای چنین فعالیت هایی ادامه می دهد: «تأسیس کتابفروشی و به طور کلی کار فرهنگی کردن بازده مادی چندانی ندارد و همین که این جا در بخش فرهنگی مؤثر واقع شود و نهایتاً هزینه های خودش را تأمین کند برای ما رضایت بخش است.»

روایت دوم _ کتابفروشی جنگل

مرتضی نادری، مدیر کتابفروشی «جنگل جاودان» رشت آخرین کتابفروشی است که پای سؤال های من می نشیند تا از وضعیت این روزهای کتاب بگوید. اوایل خیابان سعدی به سمت سه راه معلم سالهاست که محل کتابفروشی جنگل رشت شده است تا با ویترین عریض و طویلش برای عابران خودنمایی کند. جنگل با فعالیت همه جانبه در پوشش موضوعات و عناوین مختلف کتاب توانسته جدای از پوشش کتب عمومی، تا حدود زیادی پاسخگوی نیازهای دانشجویان هم باشد و بسیاری از عناوین کتاب هایی که در جنگل وجود دارند شاید در رشت به سادگی پیدا نشوند.

از کلیات طرح عیدانه راضی هستیم

نادری در ابتدا درباره طرح عیدانه کتاب توضیحاتی داد و گفت: «طرح عیدانه کتاب در سطح کتابفروشی ما طرح خوبیست زیرا باتوجه به گستردگی موضوع کتاب ها و مشتری هایی از اقشار مختلف، این طرح هم به مشتری کمک می کند و هم به کتابفروش تا بتوانند در تعاملی دوطرفه سود کنند.»

نادری بیشترین استقبال از کتاب را در طرح عیدانه کتاب متعلق به کتاب های تاریخ، ادبیات، فلسفه، حقوق و علوم اجتماعی دانست و معتقد بود که آمارها از علاقه بیشتر مردم به این حوزه ها حکایت دارند.

توزیع قدیمی کتاب، یک آسیب جدی

در ادامه از او می خواهم تا نظرش را راجع به مهمترین آسیب های حوزه چاپ و نشر عنوان کند. نادری معتقد است یکی از این آسیب ها شیوه توزیع قدیمی کتاب و عدم هماهنگی با پیشرفت های روز است و جدای از آن حوزه نشر هم با اختلال هایی که دارد به این نارسایی و آسیب دامن زده است.

کتابفروشی محله خودت را زنده نگه دار

با پیش کشیدن مبحث نمایشگاه های کتاب، نظر او را به این مقوله جلب می کنم و در همین راستا از او می پرسم «آیا در زمان برگزاری نمایشگاه های کتاب استانی و کشوری میزان مراجعه به کتابفروشی ها کم می شود یا خیر؟» و او در جواب عنوان می کند: «بله طبیعتاً این اتفاق می افتد اما ما سعی کردیم با توجه به دوری نمایشگاه و هزینه هایی که رفت و آمد می تواند به مخاطب تحمیل کند، نمایشگاه را در ابعاد کوچکتر اما با همان مزایا با شعار «کتابفروشی محل خود را زنده نگه دار» در رشت هم ارائه دهیم.»

او ادامه می دهد: «خوشبختانه کتابخوانی در گیلان مختص سنین خاصی نیست و فضای مطالعه تا حد بسیار خوبی در میان خانواده ها حفظ شده است و عرصه تبادل مداوم کتاب هنوز در رشت در جریان است و چندان با برگزاری نمایشگاه به خطر نمی افتد.»

از کتابفروشی آسیا، تا کتاب هایی که کباب شدند

نادری از در دیگری هم به حوزه آسیب شناسی کتاب ورود می کند. او با انتقاد از رسانه های دولتی و غیردولتی عنوان می کند: «متاسفانه در رسانه های ما بر روی موضوع کتاب به درستی تمرکز نشده است و به فرهنگ سازی آن بهای کافی داده نمی شود. و با این شرایط طبیعی است در میان عدم حمایت مالی و اقتصادی و عدم تمرکز رسانه ها به کتاب، کتاب فروشی ها به کباب فروشی بدل شوند.

جزوه ها و کپی ها آفت قیمت کاغذ

مرتضی نادری در انتها به مسئله جالب و دور از توجهی دست می گذارد. او پای آموزش دانشگاهی و شیوه تدریس اساتید از روی جزوات را به حوزه چاپ و نشر باز می کند. به بیان نادری: «وقتی مقدار زیادی کاغذ صرف استفاده کپی جزوات می شود، طبیعی است که قیمت کاغذ برای چاپ کتاب و روزنامه بالاتر برود.»

او در بیان نتیجه حرف هایش اضافه می کند: «با این شرایط وقتی قیمت کاغذ برای چاپ کتاب و به دنبال آن قیمت نهایی کتاب بالا می رود، دانشجویان تصمیم می گیرند که با خرید دسته جمعی یک کتاب، مطالب را کپی کنند تا صرفه اقتصادی بیشتری داشته باشد. اما غافل از این که این اقدام در چرخه ای معیوب مدام درحال بالاتر بردن قیمت کتابهای علمی و سایر کتاب ها است.»

حال و پس از شنیدن سخنان فعالان حوزه کتاب و آسیب شناسی مواردی که به حوزه چاپ و نشر وارد است و بی شک حیات مطالعاتی جامعه را به خطر می اندازد، باید دید که آیا نهادهای نظارتی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان اصلی ترین متولی فرهنگ کاری خواهند کرد تا دوباره کتاب، تسبیح دست مردم ایران بشود یا خیر؟!