نگاه ایران/فاطمه صابری: در مَریان،سوباتان و آق اِولَر تالش نیازی به خیال پردازی و تصویر سازی ذهنی نیست. اگر گاه برای تشخیص خط بین آسمان و زمین در این نقطه چشم دچار خطای دید می شود به ذهن خیال پرداز ارتباط ندارد؛ به طبیعت سحرانگیز منطقه مربوط است که گویا قرنهاست افراد زیادی را مسحور خود کرده است.(به روایت تصویر) میان آمد و شد مه غلیظ که گاه و بیگاه دشت های زیبا و پهناور را در برمی گیرد خیال و واقعیت در هم آمیخته می شود و این تصور با دیدن فرورفتگی و برآمدگی تپه های سرسبز و سفیدی متحرک تشدید هم می شود. تصوری عجیب که انگار ابر ها به جای آسمان در زمین فرود آمده اند. اگر کمی هم به خیال بال و پرداده شود تصور می شود که حتما یکی از چهار گوشه جهان همین نقطه از ایران است. ساکنان این روستا ها و بویژه سوباتان می گویند این تازه طبیعت پاییزی منطقه است و از اردیبهشت و خرداد سحرانگیز ییلاق گذشته است و دیدن دشت های پر از شقایق را در کنار این ویژگی های بی نظیر باید در بهار تا تابستان هم تجربه کرد. وجه مشترک مَریان، سوباتان و آق اِولَر تاریخی بودن، خانه های کاهگلی لته کوبی شده با در و پنجره های کوچک، سازه هایی مشترک برای زندگی انسان و دام به نام پوری، صدای نی چوپانان و زنان و مردان با گونه های گلگون و لباس های تالشی است. اما کمی که چشم بچرخانی حظ بصری از بیینده دریغ می شود چون ساختمان های سنگی عموما غیر مرتبط با بافت منطقه مانند خاری در چشم و پتکی بر سر فرود می آید؛خانه هایی ساخته شده بر گورهای چند هزار ساله باستانی. این ساخت و ساز ها تقریبا در بیشتر روستا ها و مناطق تالش وجود دارد اما در بیش از ۴۰۰ هکتار از این سه روستا که بزرگ ترین گورستان تاریخی و باستانی ایران در آن واقع شده با شدت بیشتری رواج داشته و دارد. خانه های که هم متعلق به بومیان منطقه و هم افراد متمول غیر بومی است. البته اهالی از ویلاهایی سخن می گویند که مربوط به مسوولان بومی و غیربومی است.   اصالت های بومی و معماری مریان، سوباتان و آق اِولَر  در آستانه نابودی مشاهدات عینی و تصاویر ثبت شده عکاس نگاه ایران نشان می دهد که بخش زیادی از اصالت های بومی و معماری مریان،سوباتان و آق اِولَر تالش در آستانه نابودی قرار دارد و یا نابود شده است.دیگر بیشتر از آنکه خانه ها در این مناطق چوبی با شیروانی لته کوبی و دیوارهای کاهگل با در و پنجره های کوچک باشد سنگی و سیمانی و آلومینیومی است. خانه هایی ویلایی، دو یا سه طبقه عموما با متراژ بالا که قیمتشان با آپارتمان های چند صد میلیونی مناطق مرفه نشین شهر ها برابری می کند. قیمت ویلا ها با توجه به متراژ از ۷۰ میلیون تا ۴۰۰ میلیون تومان تعیین شده است. بخش زیادی از ساختمان های بنا شده در سوباتان، مریان، آق اولر در گورستان های باستانی منطقه بنا شده که در فهرست آثار ملی ثبت شده است. ۲۵۰۰ اثر تاریخی در گیلان وجود دارد که ۱۰۳۰ اثر در فهرست آثار ملی قرار گرفته و یک اثر نیز به عنوان میراث معنوی در میان این آثار ملی قرار دارد. ۲۰۰ مورد از این تعداد متعلق به شهرستان تالش است. حالا بخش هایی از آثار ملی ثبت شده در آستانه تخریب قرار گرفته است تعدادی از این ساختمان ها البته از یک دهه پیش با مجوز ساخته شده. مجوزهایی که عموما از سوی مدیران دولت احمدی نژاد صادر شده اما حالا نمایندگان اجرایی دولت روحانی در منطقه علیرغم دستور تخریب دادستانی و دادگستری حاضر به اجرای قانون نیستند یا به دلایلی نمی توانند قانون را اجرا کنند.   ابلاغ نظامنامه اجرایی ساخت وساز مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان می گویند از حدود ۴ سال پیش ضوابطی که در شورای سیاست گذاری جرایم آثار تاریخی کشور (نظامنامه اجرایی ساخت وساز در مجموعه باستانی آق اولر ) مصوب شده بود را به تصمیم گیران حوزه ساخت و ساز منطقه ابلاغ کرده اند. این ضوابط درباره نحوه اجرای عرصه و حریم مجموعه و محوطه باستانی است. درضوابط تعیین شده علاوه بر محدوده گورستان ها، عرصه آثار باستانی، محدوده بناهای تاریخی، حریم درجه یک و حریم منظر فرهنگی مشخص و ضوابط قانونی هر یک به تفصیل بیان شده است. اما با وجود این دستورالعمل باز هم شاهد ساخت وساز در منطقه هستیم. موضوعی که از سوی بهروز همرنگ، مدیر پایگاه پژوهش سازمان میراث فرهنگی در تالش رد می شود. او در گفت و گویی تلفنی بهنگاه ایران می گوید: حداقل طی سه سالی که از حضورم به عنوان مدیر پایگاه پژوهش سازمان میراث فرهنگی در تالش می گذرد تنها مجوزهای صادر شده طبق نظام نامه اجرایی ساخت و ساز برای درجاسازی خارج از عرصه با رعایت اصول معماری بومی بوده است. او البته رد نمی کند که بخش زیادی از ساخت و سازهای انجام گرفته براساس مجوزهای صادر شده از سوی سازمان میراث فرهنگی طی سال های قبل بوده و همچنین در طی این مدت سازمانش نتوانسته است مجوزهای تخریب صادر شده از دادگستری را اجرا کند. طبق اظهارات مدیر پایگاه پژوهشی سازمان میراث فرهنگی در تالش وسعت کلی محوطه عرصه آثار تاریخی ۱۲۰ هکتار و بقیه در زمره حریم درجه یک و دو طبقه بندی شده اند. سنگ های بزرگ که در هر گوشه و کنار سه روستا قابل رویت است مربوط به دوره یخچالی و چهارم زمین شناسی است و گور ها هم که امروز شاهد ساخته شدن خانه بروی خود هستند به دوره عصر آهن یعنی حدود ۳ هزار سال قبل مربوط می شود. اما گویا این تاریخ چند هزار ساله برای تعدادی از مدیران، محلی از اعراب ندارد وقتی بی توجه به بافت منطقه مشغول احداث جاده های دسترسی مختلف در روستاهای ییلاقی هستند و برای ارایه مجوز ساخت و ساز ویلا ها و آپارتمان های پرتعداد در جوار و روی منطقه ای باستانی توجیهات مختلف دارند و یا مانند فرماندار تالش ترجیح می دهند در این ارتباط اظهارنظری نداشته باشند. سفر به بزرگ ترین گورستان پیش از تاریخ اسلام ایران وقتی تابلوی خوشامدگویی روستای مریان را می بینیم که ۱۴۳ کیلومتر از رشت فاصله گرفته ایم و ۳۷ کیلومتر هم از تالش که مریان از روستاهای بخش مرکزی اش است. کم کم به دلیل کاهش فشار هوا حالت گرفتگی در گوش ها ایجاد می شود چون حدود ۱۱۰۰ متر از سطح دریا بالا تر ایستاده ایم. کمی دور تر از مریان این فاصله به حدود۲هزار متر هم افزایش پیدا می کند؛ مریان در منطقه ای کوهستانی قرار دارد که عموما می توان با اتومبیل های کمک دار مانند پاترول به آن رفت و آمد کرد. مریان روستای ثبت ملی شده نقشه منطقه نشان می دهد که مریان که جزو روستاهای ثبت شده ملی است از شمال به روستای ناوان، از شرق به روستای سینه هونی، از جنوب به جنگل های تالش و از غرب به روستای آق اولر راه دارد. «بزرگ ترین گورستان تاریخی ایران در مریان تالش قرار دارد» این عنوان به خودی خود آنقدر بزرگ به نظر می رسد که افراد زیادی بی توجه به طبیعت بی نظیر منطقه به سمت روستایی سه هزار ساله حرکت کنند تا با حضور در مریان، آق اولر و تندبین بزرگ ترین گورستان پیش از تاریخ اسلام ایران را مشاهده کنند. اما آنچه که مشاهده می کنند مریانی با خانه های چوبی و معماری خاص منطقه نیست. به هر طرف این روستا که چشم بچرخانی ویلاهایی غیرمرتبط با معماری بومی به جای آنکه چشم ها را نوازش کند، می آزارد. خانه های ساخته شده در مریان شباهت های زیادی به سازه های حیران آستارا دارد. منطقه ای که ماههاست بحث زمین خواری و تغییر کاربری در آن مقامات و افراد زیادی را به اظهار نظر و تصمیم گیری وادار کرده است. البته برعکس حیران آستارا تنها در این نقطه بحث برسر زمین خواری، تغییر کاربری کشاورزی و ساخت وسازهای غیر مرتبط با معماری منطقه نیست بلکه خانه هایی است که در دل بزرگ ترین گورستان باستانی ایران ساخته شده است. طبق اعلام رسمی یگان حفاظت میراث فرهنگی تالش حکم تخریب ۲۰ ویلا در منطقه مریان از سال گذشته از سوی دادستانی تالش صادر شده است و مجریان قانون باید نسبت به تخریب این ویلا ها اقدام کند. توضیحات عمومی و رسمی درباره مریان این است که ساکنانش مانند بیشتر بخش های شهرستان تالش به دو زبان‏ تالشی و ترکی صحبت می کنند. شغل اصلی ساکنان جوار رودخانه گرگانرود دامداری و کشاورزی است. ضمن آنکه تعدادی از مردم هم به کار صنایع دستی اشتغال دارند. دامداران گله های بزرگ گوسفند دارند و تعدادی از آن ها هم به پرورش گاو مشغولند. زنان از پشم گوسفندان شال و جوراب های پشمی می بافند و فرصتی دست دهد جاجیم و گلیم بافی را هم به آن اضافه می کنند. علوفه دام ها هم معمولا بیشتر با کشت گندم و یونجه به صورت دیم انجام می شود و در کنار این ها در بخش هایی از زمین های وسیع گلپر، سیب زمینی، لوبیا، ترب، توتون و ذرت به عمل می آید. جابجایی سنگ گور ها به خاطر گنج گورستان پیش از اسلام واقع در این منطقه با سنگ های بزرگ دو تا سه طبقه در گوشه و کنار خانه ها قابل رویت است. تعدادی از این سنگ های قدیمی طی سال های گذشته از سوی گروههای حفاری غیر مجاز با هدف پیدا کردن آثار قیمتی جابجا شده است. تخته سنگ های بزرگی که چند سال پیش جان یکی از جوانان منطقه که در سودای گنج در حال جابجا کردن بود را گرفت. در گوشه و کنار این سه روستا چاله های کوچک و بزرگ حکایت از تلاش تمام نشدنی یکی از رویاهای دایمی بعضی افراد یعنی پیدا کردن گنج یا عتیقه از دل خاک دارد. افرادی که همواره در کمین فرصتی برای شکافتن زمین های منطقه به قصد میلیونر شدن هستند و یکی از دغدغه های اصلی یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی هم همین افراد هستند. طبق کاوش های رسمی صورت گرفته و همچنین و کشف اشیا از گروههای غیر مجاز، روشن شده است که به همراه مردگان پیش از اسلام در این منطقه بخشی از اشیاء تاریخی مانند زیور آلات زرین و نقره ای ، مهره های سنگی، افزار جنگی چون شمشیر و خنجر، لوازم زندگی مانند ظروف سفالین  و ادوات آئینی هم دفن می شده است. به جز این گور ها و طبیعت کم نظیر یک حمام قدیمی ساخته شده با خشت، ملاط، گچ و سنگ هم در مریان قرار دارد حمامی که بخش های زیادی از آن تخریب شده و از سوی سازمان میراث فرهنگی در حال بازسازی است. دقیقا روبه روی این حمام تاریخی، قصری مجلل مربوط به یکی از اعضای سابق شورای شهر رشت رهگذران را دقایقی به تماشای خود می خواند. صاحب خانه ای که علی رغم قرار داشتن زمینش در محوطه ای تاریخی توانسته چند سال قبل برای سازه اش مجوز قانونی بگیرد. در نقاط مختلف این روستا و حتی دقیقا روبه روی این مسجد تاریخی شاهد ساخت خانه های مختلف هستیم. خانه هایی که هیچ تناسبی با منازل خشت و گلی منطقه ندارد و حریم گورستان های باستانی را در نقاط مختلف از بین برده است. در جستجوی خانه های سفید این ماجرا در غرب مریان یعنی آق اِولَر (خانه های سفید) هم تکرار شده است. آق اِولَر هم یکی دیگر از روستاهای باستانی و ییلاقی تالش است. روستایی زیبا مانند طبیعت کم نظیر مریان و با همان ساخت و سازهای ناهمگون با اقلیم منطقه. ساختمان هایی که کمترین هماهنگی را با خانه های چوبی به جا مانده در منطقه با رنگ سفید، بام سفالی یا لته کاری شده دارد. بارز ترین ساختمان و نماد تاریخی روستا به جز گورستان های باستانیِ متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد و حمام آق اولر، کاخ تابستانی ضرغام السلطنه مشهور به سردار اَمجد از حاکمان دوره ی قاجار است که از چند سال قبل از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان بازسازی شده است و هنوز کار بازسازی بعضی از قسمت های آن باقی مانده است. کاخی که در حال حاضر به عنوان پایگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استفاده می شود. گفته می شود بعد از بازسازی، نوه های سردار امجد با پیگیری های حقوقی درصدد مالکیت بر این کاخ برآمده اند. کاخی قدیمی که قیمت آن به همراه زمین های مجاور حدود ۳ میلیارد تومان قیمت گذاری شده است. در جوار این کاخ مجموعه ویلاهایی وجود دارد که طبق اظهارات اهالی آق اولر مربوط به بستگان یکی از نماینده های کنونی مجلس است. خانه های چوبی سوباتان زیر سایه ویلاهای پرتعداد سومین روستای ییلاقی که بافت سنتی خود را در حال از دست رفتن می بیند سوباتان است. برای حضور در سوباتان از راه آق اولر حدود ۱۰ کیلومتر از مسیر جاده خاکی به ارتفاعات رفتیم. سوباتان به عنوان یکی از روستاهای گردشگری گیلان ثبت شده است. اما در کنار این موضوع نکته دیگری هم وجود دارد که در این منطقه با طبیعت سحرانگیز حدود ۴۰۰ مورد ساخت و ساز غیر مجاز هم ثبت شده است. در مسیر ییلاقی تعداد ماشین بسیار کم بود و جمعیت بومی هم کم تعداد به چشم خوردند چون بسیاری از ۴۰۰ خانوار تنها بهار و تابستان را در این مناطق زندگی می کنند و پاییز و زمستان به دلیل وضعیت سخت آب و هوایی و دشوار شدن امکان رفت و آمد در روستاهای مجاور تالش و یا شهرهای این منطقه روزگار می گذرانند بویژه آنکه در سوباتان خبری از برق نیست و بازارچه و خانه های چوبی و ویلایی با موتورهای برق به روشنایی می رسند. همچنین علی رغم وجود لوله های آبرسانی از چشمه ای که آبی گوارا دارد ساکنان و مسافران به ندرت امکان دسترسی به آب از طریق لوله کشی مرکزی را دارند به همین دلیل برای ویلاهای ساخته شده یک چاه آب هم تعبیه شده است. دلیل مشکل آب از سوی اهالی نه کمبود منابع آب که مهندسی نادرست لوله کشی عنوان شد. خانه های چوبی سوباتان هم مانند مریان و آق اولر زیر سایه ویلاهای پرتعداد و رنگارنگ قرار گرفته است. در روستایی که پیش از این تنها با کشاورزی و دامداری شناخته می شد اکنون می توان گفت کشاورزی تقریبا از بین رفته است و دامداری هم نسبت به قبل کاهش یافته است. یکی از اهالی سوباتان با اشاره به زمین های دیوار کشی شده با سنگ و سیم های خاردار به ما می گوید:در این زمین ها ممکن است شبدر کاشته شود تا آذوقه زمستانی دام ها باشد. چون بخش زیادی از جاده ییلاقی خاکی است و در روزهای برفی رفت و آمد برای وانت ها هم بسیار دشوار می شود. اما به گفته او این تمام ماجرا نیست چون بسیاری از این حصارکشی ها در سال های گذشته تبدیل به ساختمان های نامتناسب با منطقه شده است. سوباتان آنقدر جاذبه های طبیعی چشم نواز، غذاهای ویژه، پوشش خاص زنان و مردان و نواهای بی نظیر دارد که نیازی به ساخت ویلاهای ناهمگون با طبیعت نداشته باشد. اما نه تنها ویژه گی های طبیعی این منطقه به شدت دستخوش تغییر قرار گرفته که در هر گوشه و کنار سوباتان هم می توان انواع زباله که از سوی گردشگران فاقد مسوولیت رها شده را مشاهده کرد. ساخت و ساز در روستای نمونه گردشگری طبق اظهارات اهالی زمین ها قطعه بندی شده در انتظار فرصتی برای ساخت ویلا هستند ویلاهایی که دارای صاحبان غیر بومی هم از تهران، بوشهر، سمنان، شهرهای دیگر ایران و ایرانیان خارج از کشور هستند. اما نظر شماری از اهالی این است که زمین ها مالکیت شخصی دارد و دلیلی برای عدم ساخت و ساز در منطقه وجود ندارد. یکی از اهالی روستای سوباتان می گوید روستای سوباتان با عنوان روستای نمونه گردشگری معرفی شده است. حالا در این روستای نمونه امکان ساخت و ساز وجود ندارد. موضوعی که از سوی همرنگ مدیر پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی رد می شود. او می گوید بعد از درخواست برای ساخت و ساز ما مکان پیشنهادی را از نظر تاریخی بررسی می کنیم و اگر مشکلی از این نظر وجود نداشته باشد با ساخت سازه ها براساس معماری بومی و همچنین درجاسازی مشکلی نخواهیم داشت. به گفته او دهیاری این روستا باید برای هر مجوز ساخت کوچک و بزرگ از سازمان میراث فرهنگی استعلام بگیرد. ثبت 38 شکایت سازمان میراث فرهنگی موضوعی که چند ماه پیش انجام نشد و هنگام کندن زمین برای ساخت سرویس بهداشتی در شهرک سوباتان خمره ای سفالی بسیار قدیمی از زمین سر برآورد. تا یگان حفاظت میراث فرهنگی از دهیار سوباتان شکایت رسمی ثبت کند. جهانگیری مسوول حقوقی و یگان حفاظت میراث فرهنگی تالش در آخرین نشست انجمن میراث فرهنگی تالش هم درباره این پرونده توضیح داد و هم ۳۸ شکایتی که توسط دایره حقوقی سازمان میراث فرهنگی از احداث کنندگان بناهای غیرمجاز در سوباتان صورت گرفته است. به گفته او دهیار سوباتان در وظایف خود کوتاهی کرده است. مسوول حقوقی و یگان حفاظت میراث فرهنگی تالش معتقد است از آنجا که مجوز تاسیس دهیاری سوباتان به صورت گردشگری است و این دهیاری موظف است تا کلیه ساخت و ساز ها را به این سازمان گزارش کند و هیچ ساخت و سازی بدون مجوز نباید انجام شود که به دلیل عدم انجام وظیفه، شکایتی در مورد دهیار نیز طرح شده است. این مسوول یگان حفاظت میراث فرهنگی تالش با اشاره به قدمت سوباتان بیان کرد: پی کنی سرویس بهداشتی در سوباتان و کشف یک خمره سفالی در محل احداث از جمله تخلفات محرز و بدون مجوز در سوباتان است. ساخت و سازهای غیرمجاز در غیاب نظام نامه/ فرمانداری که پاسخگو نیست اما بهروز همرنگ مدیر پایگاه پژوهش سازمان میراث فرهنگی در تالش در توضیح چرایی ساخت و ساز ها در روستاهای تاریخی تالش معتقد است که سال ها قبل نظام نامه ای برای ساخت و ساز در محدوده  مجموعه باستانی آق اولر و مریان وجود نداشت و از سال ۹۰ که این نظام نامه تهیه و تدوین شده شاهد کاهش تخلفات هستیم. او تاکید می کند که از حدود ۴ سال پیش تا امروز و با تعیین محدوده عرصه و حرایم باستانی این مجموعه هرگونه صدور مجوز ساخت جدید در منطقه ممنوع شده است. او یک اما برای اظهاراتش دارد البته برای ساکنین ثابت بومی با ساخت و ساز به صورت درجاسازی و با الگوی معماری محلی موافقت می شود. مواردی از ساخت و سازهای مورد اشاره همرنگ در سه روستا مریان، آق اولر و سوباتان قابل مشاهده بود. طبق اظهارات اهالی و مدیران میراث فرهنگی از سال گذشته حکم تخریب چند ویلا در منطقه صادر شده است اما به علت ناهماهنگی مسئولین شهرستان و برخی ملاحظات از اجرای احکام قانونی صادر شده خودداری و به تعویق افتاده است. احکام صادر شده براساس قانون تجاوز به حریم عرصه آثار ملی و بر طبق مواد ۵۵۰ و ۵۵۵ قانون صادر شده است. عدم تخریبی که به گفته افراد مطلع بی ارتباط به بافت قومیتی منطقه، وجود ارتباط بین روستاییان و مدیران مختلف و همچنین احتمال مالکیت ویلا و زمین از سوی برخی مقامات در منطقه نیست. نگاه ایران تلاش کرد چرایی اجرا نشدن این حکم و تغییر بافت منطقه را با علی فتح اللهی فرماندار تالش درمیان بگذارد اما پیگیری ها برای شنیدن نظرات مقام ارشد دولت در منطقه نتیجه نداد و او حاضر به پاسخ دادن به سوالات ما نشد. این مقام دولت البته اواسط مهرماه در نشست انجمن میراث فرهنگی تالش زمانبر بودن صدور مجوزهای ساخت و ساز ها را باعث انجام شکایت از سوی ساکنان عنوان کرد. این سکوت در حالی است که از صدور بعضی از احکام حدود یک سال می گذرد اما فرماندار تالش با دستور توقف در اجرای این احکام خواستار تهیه طرح هادی برای روستای سوباتان شده است. طرحی که با گذشت چند ماه خبری از تهیه آن نشده است تا شاهد خرید و فروش زمین و ویلا در منطقه باشیم. قیمت زمین و ویلا در روستاهای تاریخی صاحب یک مشاور املاک که زمین و ویلاهایی در سه روستا دارد به ما توضیح داد که در حال حاضر قیمت زمین در مریان با توجه به موقعیت از متری۵۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است. او تاکید کرد که اگر این زمین ها مشکل «میراث فرهنگی» داشته باشند حتما به خریدار اطلاع داده می شود. او قیمت یک ویلا نیمه کار به همراه ۲۰۰ متر زمین را حدود۳۰۰ میلیون تومان اعلام کرد. ویلاهایی که امکانات معمول یک ساختمان را دارد. تماس با یکی از اهالی که با نصب یک پرده مشخصات ساختمانش را دو نیم طبقه در ۵۰۰ متر زمین با تمام امتیازات به همراه چاه آب در یک کوچه اعلام کرده بود نشان داد که او حاضر به معامله با قیمت کمتر از ۲۰۰ میلیون تومان نیست. صاحب این ملک می گوید که پروانه و حتی پایان کار ساختمانی که هنوز به پایان نرسیده را سال ۸۸ دریافت کرده است. در سوباتان هم ارزش گذاری زمین ها از متری ۴۰ هزار تومان آغاز تا ۱۰۰ هزار تومان در نوسان است. البته اگر خریداری برای اخذ پروانه ساخت به تردید بیافتد به او اطمینان داده می شود که فروشنده می تواند در مدت کوتاهی برای او پروانه ساخت بگیرد تا مقدمات دریافت وام روستایی هم برای او فراهم شود. این درحالی است که طبق اطلاعات کسب شده از سوی منابع محلی حدود ۹۰ درصد ساختمانهایی که طی ۱۰ سال گذشته در سوباتان ساخته شده فاقد پروانه ساخت هستند و علی رغم اعلام چند باره نهادهای مسوول کمتر فردی برای اخذ این مجوز ها اقدام کرده است. یکی از ساکنان بومی با نگرانی از شرایط ایجاد شده در سوباتان می گوید ای کاش مانند بعضی از مناطق تاریخی و باستانی ورود اتومبیل به این منطقه ییلاقی ممنوع شود تا نقطه ای که ییلاقی است بافت خود را از دست ندهد و یا هرروز شاهد از بین رفتن بخشی از میراث فرهنگی، دشت ها و برپا شدن سازه های سنگی غیرمرتبط با اقلیم منطقه نباشیم و تاریخ مان زیر ساختمان های فاقد ارزش از بین نرود.