نگاه ایران / مریم صابری: ظهر امروز دوشنبه 14 اسفندماه نشست کرسی آزاد اندیشی با عنوان «تحولات فرهنگی جامعه ایرانی با نگاهی به مد و ورزش» در دانشگاه گیلان با حضور دکتر فردین علیخواه و دکتر محمد مهدی رحمتی در تالار حمت دانشگاه گیلان برگزار شد. مد؛ تمایز یا تشابه؟ این عنوان سخنرانی علیخواه در نشست امروز بود.  او با بیان اینکه جامعه شناسان ایرانی توجه جدی به تحولات مد در ایران نداشته اند گفت:  معمولاً این نظر وجود داشته است که در این کشور باید به مسائل مهم تری پرداخت. مطالعات مردم شناسان و قوم نگاران درباره لباس اقوام ایرانی بسیار چشمگیرتر از تلاش جامعه شناسان برای شناخت مد در شهرهاست. البته در سال های اخیر گام های خوبی در این خصوص برداشته شده است. علیخواه با بیان اینکه در سطح جهانی، محققان علوم اجتماعی تحقیقات قابل توجهی درباره مد داشته اند گفت: این مطالعات عمدتاً مبتنی بر نظریه ها و تحقیقاتی است که جامعه شناسان کلاسیک در خصوص مد داشتند. برخی از جامعه شناسان با تکیه بر موضوع مصرف و کالاهای مصرفی به بررسی مد پرداخته اند. گروه دیگر به طور خاص بر مد تمرکز کرده اند. انسان ها یا از سنت های گذشته تقلید می کنند و یا از مد او در ادامه به نظریات گابریل تارد اشاره کرد و گفت: او از جمله کسانی بود که به بررسی مد پرداخت؛ تارد با تکیه بر مفهوم تقلید به عرصه مد نزدیک شد. ازنظر او انسان ها یا از سنت های گذشته تقلید می کنند و یا از مد. تقلید از سنت باعث پیوند آنان با نسل های پیشین می گردد. تقلید از مد هم باعث پیوند و اعضای یک نسل می شود. درواقع او کارکرد مد را هم طولی می بیند و هم عرضی. او به مد نگاه سلسله مراتبی نیز دارد. معمولاً طبقه فرودست ابتدا افکار و ایده های(منش) طبقه فرادست را تقلید می کند و سپس نحوه پوشش آنان را. او به مفهوم نوآوری هم پرداخته است. ازنظر تارد مد باعث تشابه و یکدستی افراد و حذف تفاوت ها می شود.  لباس یکی از ابزارهای ارسال پیام به دیگران است استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان سپس با بیان اینکه تورشتاین وبلن هم نگاهی طبقاتی به مد دارد توضیح داد: ازنظر او مد و به طور مشخص لباس یکی از ابزارهای ارسال پیام به دیگران است. او در کتابش با عنوان طبقه تن آسان که در واقع بررسی طبقه ای اجتماعی در اروپای قرن نوزدهم است می گوید که یکی از کارکردهای نحوه لباس این طبقه آن است که به دیگران بگویند نیازی به کار کردن و زحمت کشیدن ندارند. نوع کلاه، دستمال گردن، کفش براق و عصای این طبقه گویای آن است که پول خودش به سمت آنان می آید.. از نظر وبلن حتی زنان طبقه تن پرور هم با بستن شکم بند نشان می دهند که شوهرشان پول کافی برای ولخرجی و بریزوبپاش دارد و آنان زن مهمانی و شیک نشستن هستند تا زن بشور و بساب. زیمل یکی دیگر از جامعه شناسانی بود که علیخواه به نظریات او درباره مد اشاره کرد. او با بیان اینکه زیمل به طور خاص به بحث مد پرداخت گفت:  زیمل شهرهای بزرگ زمان خودش را مظهری از مدرنیسم می دانست و سعی کرد آنها را نقد کند. رشد عقلانیت در شهر و وجود نوعی بی تفاوتی مدنی یا حواس پرتی خودخواسته، باعث می شود تا آدم ها مانند هم شوند. درواقع تفاوت بین آدم ها به شکل چشمگیری کاهش یابد. در این وضعیت مسئله تفرد و یکتایی آدم ها دغدغه ای جدی می شود. قرار نیست همه زیر چرخ عقلانیت شهرهای بزرگ له شوند. مد،مجالی برای ظهور فردیت  او ادامه داد:  ازنظر زیمل در اینجا مد وسیله ای است که به ظهور فردیت مجال می دهد. فرد با مد می گوید که من در مقابل امواج عقلانی شدن حاکم بر شهرها، تسلیم نمی شوم. از طرف دیگر زیمل مد را طبقاتی می بیند. او از اصطلاح "تراوش یا نشت" استفاده می کند. مد معمولاً به گونه ای است که از طبقه فرادست به سمت طبقه فرودست نشت می کند.  تشابه و تفاوت یکی از کارکردهای هم زمان مد او اضافه کرد؛به محض آنکه طبقات پایین از طبقه بالا تقلید کرد و یک مد همه گیر شد طبقه بالا مجدداً به مدی دیگر متوسل می شود. این چرخه همچنان ادامه می یابد. ازنظر زیمل یکی از کارکردهای مد هم زمان تشابه و تفاوت است. من با پوشیدن یک لباس یا آرایش خاص، می گویم که جزو این طبقه هستم و جزو آن طبقه نیستم. مد، نوعی واکنش به تغییرات اجتماعی و فرهنگی نامطلوب علیخواه با بیان اینکه نظریه های معروف به خرده فرهنگی هم به  موضوع مد پرداخته اند گفت:  ازنظر اینان مد درواقع نوعی واکنش به تغییرات اجتماعی و فرهنگی نامطلوب است. مثلاً وقتی که ارزش های مردانه تهدید می شود و زنانه یا مردانه بودن لباس از بین می رود شاهد مدهایی هستیم که تلاش دارند هویت مردانه را تقویت و تثبیت کنند. من مرد هستم و تو زن هستی. این باید در مد دیده شود. او با بیان اینکه در سال های اخیر مد عمدتاً به موضوع هویت و هویت سازی مرتبط شده است گفت:  یعنی مد امری فردی و انتخابی فردی تلقی می شود. افراد تلاش می کنند با کنار هم قرار دادن عناصر بعضاً متفاوت و متعارض، برای خودشان هویت بسازند. در قرن نوزدهم مسئله آن بود که من با این مد می خواهم بگویم جزو فلان طبقه هستم، در قرن بیست و یکم می خواهم بگویم که من کی هستم؟ یافته های استاد جامعه شناسی درباره مد علیخواه در ادامه بخشی از یافته هایش را در خصوص مد در بین جوانان ارائه داد. او سپس به بیان مهم ترین نکات مصاحبه اش پرداخت و گفت؛ مصاحبه شوندگان از اینکه در معرض توجه دیگران قرار بگیرند خوشحال اند. از نگاه خیره زنانه به خودشان احساس خوبی دارند. مصاحبه شوندگان دوست ندارند لباس هایشان همانی باشد که دیگران می پوشند. آنان دوست دارند متفاوت باشند. دوست ندارند متعلق به جریان غالب مد به نظر برسند. مد برایشان انتخابی فردی است. با کنار هم قرار دادن عناصر مختلف سعی می کنند تا هویتی مشخص و متمایز برای خودشان بسازند. همه آنان با مداخله نهادهای رسمی در مد مخالف اند. نهادهای رسمی را خدمتگزار می دانند و معتقدند که این ما هستیم که باید به سیستم بگویم چگونه باشد و نه سیستم به ما. تعدادی از آنان به برخی چهره های مطرح مانند فوتبالیست های معروف جهانی ارجاع داده اند و بیان داشتند که مد موردنظرشان را از آنان اقتباس کرده اند. زنانگی و مردانگی برای همه آنان معیاری مهم بوده است. اصرار داشتند که مد باید زن و مرد را متمایز کند. اجتماع سلیقه ها به جای خرده فرهنگ مشخص درباره مد او در پایان صحبت های خود گفت: به نظر می آید که در جامعه فعلی ایران نقش طبقه در مد کاسته شده است و ما بیشتر شاهد اجتماع سلیقه ها هستیم تا طبقه یا خرده فرهنگ مشخص درباره مد. سودمندی روانی اجتماعی زنان با ورزش در ادامه دکتر رحمتی در مورد «سودمندی های اجتماعی روانی مشارکت بانوان در ورزش های همگانی» به سخنرانی پرداخت. او با اشاره به اهمیت ورزش زنان  گفت: در فرهنگ و جامعه ما مشارکت ورزشی زنان اهمیت مضاعف نسبت به دیگر جوامع پیدا کرده است. این در حالی است که حتی کشورهای پیشرفته هم با چالش هایی در این بخش روبرو هستند. رحمتی سپس در ادامه به ارائه تحقیقات خود پرداخت که برای جمع آوری آن از روش کمی و تکنیک پیمایش و پرسشنامه استفاده شده است. او عزت تفس٬ سلامت جسمی و روانی٬ افزایش سرمایه اجتماعی٬ تعهد و هویت بالاتر و انسجام اجتماعی را از نتایج ورزش برای زنان عنوان کرد و گفت: در بین افراد پرسش شونده ۴۴.۱ تجربه ورزش همگانی نداشتند و ۵۵.۹ داشتند. ۳۰ درصد افراد زیر ۲۵ سال و ۴۰ درصد نیز بین ۲۵ تا ۳۵ سال بودند. رحمتی افزود: در نهایت آنها معتقد بودند که به سودمندی روانی و اجتماعی اکتسابی آنها بعد از ورزش افزوده شده است. زنان با بهانه های مختلف امکان حضور در سالن های ورزشی را ندارند این جامعه شناس سپس با بیان اینکه زنان با چالش زیادی در جامعه روبرو هستند گفتند: زنان با بهانه های مختلف امکان حضور در سالن های ورزشی ندارند گویا اتفاق هایی در ورزشگاه رخ می دهد که در جامعه رخ نمی دهد در صورتی که خلاف این امر دیده می شود. او سپس با اشاره به بوردیو جامعه شناس گفت: رواج ورزش همگانی مبنای هژمونیک دارد. انواع اقسام دست کاری هایی در بدن و یا به نوعی  خشونت علیه بدن در زنان مطرح است و تا میانسالی اهداف زیباسازی برای زنان مطرح است.  رحمتی سپس افزود: اما چه کسی جز مردان این معیار را تعریف کرده؟ این جامعه شناس سپس در ادامه  به نظریه های فمنیستی انتقادی اشاره کرد و گفت: این نظریه ورزش را جدا از سایر مقوله های جنسیتی نمی داند. ورزش فعالیتی است که ریشه در ارزش و تجربه های مردان دارد. او ورزش را عملکردی فرهنگی معرفی کرد و گفت؛ این نظریه معتقد است که ورزش عرصه ای که در آن فرهنگ تولید و بازتولید می شود.