نگاه ایران/علیرضا عزیزی امروزه موضوع توسعه پایدار شهرها به عنوان یک موضوع مهم در مدیریت شهری بسیاری از جوامع مطرح بوده و حائز اهمیت است. واژه «پایداری» با معنی کنونی یعنی «آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد» در چند دهه اخیر کاربرد زیادی پیدا کرده است. درتعریف توسعه پایدار این گونه آمده است که آن نوع توسعه ­ای است که سلامت انسان و نظام­های اکولوژیکی را در بلند مدت بهبود بخشد و هدف اصلی آن تأمین نیازهای اساسی، بهبود ارتقا سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره­ بهتر اکوسیستم­ها و آینده­ای امن ­تر ذکر شده است. طبق این تعریف نقش شهرسازی و مدیریت شهری در تحقق توسعه پایدار بسیار حیاتی و حائز اهمیت است که می­تواند با ارائه راه حل­ های خلاقانه فنی، زمینه ساز دستور العمل ها و تصمیمات اجرائی صحیح باشد. از طرف دیگر از تعریف فوق می ­توان به یک دیدگاه اساسی و کلی­گرا در راستای پایداری شهر رسید و آن کارائی بالا در استفاده از منابع و آلودگی و مواد زائد کمتر می­باشد. با این دیدگاه هر حرکت به سوی پایداری از طریق جامعه انسانی و توجه به جریان انرژی و همچنین برنامه ­ریزی جهت استفاده معقول ­تر از منابع ملاک قرار می­ گیرد. در نتیجه فرد شهروند به عنوان عاملی تعیین کننده در روند و شکل ­گیری توسعه مطرح می­ شود. چرا که شهروند است که می­ تواند با برنامه ­ریزی صحیح در فعالیت ­های روزانه­ خود گام بلندی برای رسیدن به این هدف بر دارد. اما نکته مهم این است که در کنار شهروند، مدیران شهری نیز با ارائه راهکار و زمینه سازی مناسب می­ توانند شهروندان و بسیاری از فعالیت ­های روزانه­ آنها را مدیریت کرده و در راستای توسعه شهر هدایت کنند؛ که یکی از این راهکارها پیاده­ راه سازی می ­باشد. در نگاه اول ایجاد ارتباط بین این دو موضوع قدری مبهم است ولی با توجه به اینکه بسیاری از فعالیت روزانه یک شهروند، نیازهای او و عوامل موثر بر سطح کیفی زندگی او نظیر عوامل زیست محیطی، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی و... با حضور شهروند در محیط شهر صورت می ­پذیرد و در بستر شهر می­ باشد، می­ توان ادعا نمود که اجرای این راهکار، یعنی پیاده ­راه سازی، به عنوان بخشی از کالبد و محیط شهر که بسیاری از این نیازها و عواملی که به آن اشاره شد در این محیط بروز می­ نماید، می تواند به رشد و توسعه پایدار شهر کمک کند. امروزه و طبق اغلب دیدگاه­ ها و نظریه­ های موجود پیرامون توسعه پایدار و در بررسی پایداری توسعه شهر، 4 مؤلفه محیط زیست شهری پایدار، حمل و نقل شهری پایدار، فرهنگ و اجتماع شهری پایدار و اقتصاد شهری پایدار مورد توجه صاحب نظران قرار می ­گیرد که حاصل این توجه «آینده گرایی» (مسئولیت رفع نیازهای نسل­ های آینده جهت تأمین نیازهایشان از منابع طبیعی)، «محیط گرائی» (مسئولیت حمایت و مدیریت موثر از منابع محیطی و طبیعی)، «عدالت گرایی» (مسئولیت در دسترس قرار دادن منابع در مقیاس محلی و جهانی بر اساس عدالت و ایجاد فرصت برای همه) و «مشارکت گرایی» (مسئولیت مدیریت جامعه برای تشخیص مسائل مرتبط با محیط بر اساس مشارکت مردم و دسترسی به اطلاعات) می­ باشد. اکنون در جدول ذیل و به اختصار از منظر پایداری شهر به بررسی 4 شاخص اساسی توسعه یعنی محیط زیست شهری، حمل و نقل شهری، فرهنگ و اجتماع شهری و اقتصاد شهری می پردازیم:

تاریخچه و تحولات فکری جهان در خصوص توسعه پایدار

بنابراین از مهم ترین دغدغه­ های طراحان امروزی در فضاها و بافت های مختلف شهری، رسیدن به راه حل یا نوعی طراحی پایدار است که بتواند اولاً تعادلی پایدار میان فضاهای شهری و بستر طبیعی آن بسازد، ثانیاً ایجاد عرصه­ هایی اجتماعی و خودکفا که توانایی تأمین هزینه­ های خود را داشته باشد و در مسیر نیل به مؤلفه ­های عمومی پایداری (زیست محیطی، اجتماعی، حمل و نقل و اقتصادی) گام بردارد. اکنون می توان پیاده ­راه سازی را به عنوان راهکاری مناسب برای شبکه حمل ونقل شهری در راستای توسعه پایدار و طراحی شهری پایدار در شهرهای کشورهای در حال توسعه پیشنهاد نمود. تاثیر پیاده ­راه سازی بر مفاهیم توسعه پایدار شهری برای پیاده­ گرائی و احداث پیاده­ راه مزایای متعددی وجود دارد؛ از مهمترین این مزی ت­ها ارتقای سطح خدمات شهری و حفظ محیط زیست می ­باشد. شهروندان نیز پیاده راه ­ها را به خاطر امنیت و آرامش فضاهای آن و برقراری تعاملات اجتماعی و گذراندن اوقات فراغت و عدم وجود خودرو و آلودگی­ های ناشی از آن، دوست دارند. از طرفی می ­تواند مردم را با هر سن و جنس و هرگونه توانائی فردی به خود جذب نماید. به طور کلی پیاده گرائی و ایجاد پیاده­ راه صرفاً جنبه کالبدی یا ترافیکی ندارد و می ­تواند اهداف راهبردی وسیع ­تر اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در بر گیرد، اهدافی که همان طور که گفته شد در تعریف  پایداری شهر بسیار حائز اهمیت می باشد. در جدول ذیل به طور خلاصه اهداف راهبردی در برنامه ریزی و طراحی پیاده­ راه و تأثیرات آن بر مفاهیم توسعه پایدار شهری آمده است:

خلاصه اهداف راهبردی برنامه ریزی محورهای پیاده

در جمع بندی بخش نخست باید گفت پیاده­ راه سازی می تواند در بسیاری از زمینه ­ها و مولفه ­های توسعه پایدار شهر نظیر حمل ونقل پایدار، محیط زیست پایدار، اجتماع پایدار و رعایت عدالت اجتماعی و بهبود وضعیت اقتصادی شهر به صورت مستقیم تاثیر گذار باشد و باعث ارتقا سطح زندگی و رضایت شهروندان شود و این راه حل، یعنی اجرای پیاده­ راه سازی است که علاوه بر برطرف کردن نیازهای توسعه پایدار و همچنین حل معضلات بسیار زیادی که در حوزه محیط زیست وجود دارد، می تواند از جایگاه ویژه­ای در شبکه حمل و نقل شهری برخوردار باشد.

به طور کل با دیدگاهی عمیق­تر پیاده ­راه به عنوان یک سیستم انسان محور با توجه به ظرفیت­ های بالای خود و جذب بسیاری از شهروندان و فراهم آوردن محیطی سالم، پویا و سرزنده می­تواند یکی از راهکارهای مهم طراحی شهری در توسعه پایدار شهر باشد.

پس به نظر می­ رسد وقت آن رسیده که پیاده ­راه سازی را به عنوان یکی از پایدارترین و اصولی­ ترین راهکار در بحث حمل و نقل و طراحی شهری پایدار به کار گرفت و خوشبختانه این عزم در مدیریت شهری رشت دیده می شود؛ که در بخش دوم به موضوع پیاده راه سازی در رشت می پردازیم.

 تکمیلی: بخش دوم