نگاه ایران/ آرمین سروسر مربی رسمی پدافند غیرعامل - عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور اگر شخصی نسبت به تهدیدات زیستی آشنایی نداشته باشد به احتمال زیاد در اولین نگاه، این نظر را خواهد داشت که تهدیدات شیمیایی و هسته ای نسبت به تهدیدات زیستی از اهمیت بیشتری برخوردار هستند و ضرورت دارد که در مقابله با تهدیدها و کاهش آسیب پذیری، ابتدای امر به تهدیدات در حوزه های شیمیایی و هسته ای پرداخته شود. بدون آنکه نظری را نسبت به درست بودن یا عدم صحت این طرز فکر ارائه دهم در ابتدا لازم می دانم که شما را مختصرا با تهدیدات زیستی و ویژگی های آن، آشنا کرده و سپس تفاوت های تهدیدات از نوع زیستی را با سایر تهدیدات مثل شیمیایی و هسته ای بیان کنم تا در نهایت بتوانیم به نتیجه گیری مناسبی برسیم. تهدید زیستی هر نشانه یا رویداد یا اتفاق زیستی است که به صورت طبیعی و غیر طبیعی منجر به تضعیف و نابودی سرمایه های انسانی یا اقتصادی کشور از طریق تخریب و نابودی محصولات کشاورزی (گیاهان، دام و حیوانات) محیط زیست و منابع طبیعی بگردد و ثبات و امنیت جامعه را به خطر می اندازد. بر خلاف حملات شیمیایی و انفجاری، تشخیص یک حمله بیولوژیک به دلیل فقدان بو و رنگ و مشخصه های فیزیکی دیگر، بسیار سخت است و در صورت عدم آشنایی و احتمال تهدید زیستی، ممکن است تا چند روز و حتی هفته به طول انجامد و فاجعه ای رخ دهد و اکثرا پس از بروز علائم بیماری، احتمال وقوع حمله زیستی حدس زده می شود و این بسیار دیر است. علایم زیر می تواند در شناخت وقوع حمله زیستی کمک نماید: - مشاهده انفجار بمبی که بخارهایی از آن خارج می گردد. - مشاهده ابر و بخار بدون بو و رنگ مشخص. - بروز بیماری های شبه سرماخوردگی در غیر فصل خود. - افزایش ناگهانی میزان حشرات و ناقلین. - ابتلا به طور غیر مستقیم به بیماری هایی که اغلب در حالت طبیعی از طریق ناقل منتقل می شوند. - همه گیری های متعدد و هم زمان از بیماری های عفونی مختلف. - مشاهده همه گیری بیماری های گوارشی پس از مصرف آب و غذا از یک منشاء مشترک. تفاوت های تهدیدات زیستی نسبت به شیمیایی و هسته ای 1- تسلیحات بیولوژیک نسبتاً آسان ساخته می شوند. توانایی تولید عوامل بیولوژیک در مقیاس آزمایشگاهی برای مقاصد تروریستی کفایت می کند و برای مقاصد نظامی، مقیاس بزرگ تولید لازم است که به راحتی از امکانات و تجهیزات دارای کاربرد دوجانبه بدست می آید. اکثر کشورهای صنعتی، تجهیزات و موادی برای تولید، تخلیص، کنترل کیفیت و پایداری عوامل بیولوژیک و پخش و انتشار آن لازم است را دارند. دستیابی به عوامل بیولوژیک جنگی نیز نسبتاً آسان است. 2- کشف و سنجش عوامل بیولوژیک به آسانی مقدور نیست. برای شناسایی دقیق عامل بیولوژیک به تجهیزات و امکانات پیشرفته نیاز است و شناسایی دقیق عامل، مدتی طول می کشد در حالیکه کشف و سنجش در تسلیحات شیمیایی و هسته ای به راحتی با وسایل و دستگاه های آشکار ساز قابل دسترسی و به سرعت انجام می شود. 3- عوامل بیولوژیک به سرعت وسعت و گسترش می یابند و کنترل یا پیشگیری از گسترش دامنه بیماری بسیار مشکل است. معمولا برای انتشار عوامل بیولوژیک از بستر هوا استفاده می کنند. بعضی از عوامل بیولوژیک قابلیت انتقال از فردی به فرد دیگر را دارند. بعضی از عوامل نیز دارای ناقل یا میزبان ذخیره هستند در نتیجه برخی از عوامل بیولوژیک می توانند به وسیله مسافران یا مهاجران، پرنده ها و حیوانات مهاجر، حشرات یا حیوانات ناقل و ذخیره از منطقه ای به منطقه دیگر حمل شوند و موجب گسترش بیماری شوند. این نوع پخش و گسترش در تسلیحات شیمیایی و هسته ای وجود ندارد. 4- مداومت اثر عوامل بیولوژیک در منطقه زیاد است. بیشتر عوامل شیمیایی مدت زیادی در منطقه پخش شده باقی نمی مانند بعضی از عوامل شیمیایی پایدار مانند خردل ها ممکن است در شرایط آب و هوایی مناسب برای مدت طولانی در محیط باقی بمانند اما عوامل بیولوژیک که موجودات زنده و فعالی هستند می توانند در محیط زندگی کنند و یا باعث ایجاد بیماری شوند و در چرخه انتقال بیماری قرار بگیرند. 5- مزیت دیگر تسلیحات بیولوژیک این است که بسیار ارزان تهیه می شوند و از نظر اقتصادی هزینه زیادی را صرف نمی کنند. در مورد تسلیحات شیمیایی و بویژه هسته ای نیاز به وجود تاسیسات و اقدامات زیر بنایی است. 6- عوامل بیولوژیک هیچگونه آسیبی به تجهیزات، مراکز صنعتی، کارخانه ها و سایر تاسیسات نداشته و دارای این مزیت است که مهاجم بعد ها قادر به استفاده از این مراکز خواهد بود. به عبارت دیگر تسلیحات بیولوژیک و تا حدی سلاح های شیمیایی خسارت چندانی به موارد غیر زنده وارد نمی کنند. تسلیحات اتمی دارای قدرت تخریب و سرعت عمل بالایی هستند و در عرض چند ثانیه تا کیلومترها را تخریب می کنند و تا مدت ها غیر قابل استفاده خواهد بود. بطور خلاصه، دلایل برتری سلاح های زیستی نسبت به سایر سلاح ها عبارتند از: - دسترسی آسان به عوامل زیستی مهلک و سری - تولید انبوه با هزینه های کم - عدم نیاز به مهارت بالا در تولید - تولید تحت پوشش تحقیقات علمی - عدم نیاز به تجهیزات پیشرفته در پخش یا حمله بیولوژیکی - قابلیت خود تکثیری و افزایش وسعت منطقه آلوده با وجود دوره کمون - نیاز به تجهیزات پیشرفته در تشخیص عامل، پاکسازی و رفع آلودگی برای طرف مقابل - استفاده پنهانی در زمان صلح - امکان ایجاد تلفات و خسارات هدفمند - القای ترس و وحشت فراوان در جامعه با توجه به مطالبی که بیان شد و معرفی تهدیدات زیستی و اینکه این نوع تهدیدات چه ویژگی هایی می تواند داشته باشد و میزان تاثیر آن ها به چه شکل است به خوبی دریافتیم که باید به بهترین نحو ممکن در برابر تهدیدات زیستی مقابله کنیم و این مقابله جز با اصل آموزش و ترویج فرهنگ پدافند غیرعامل و انجام اقدامات پدافند زیستی امکان پذیر نیست. پدافند زیستی عبارت است از: مجموعه ای از اقدامات شامل رصد و پایش، آشکارسازی، هشداردهی، تشخیص، تصمیم و عملیات، کنترل، حفاظت و پیشگیری، امداد و نجات، درمان، بازیابی و باز توانی منابع، محدود سازی و رفع آلودگی در برابر تهدیدات زیستی که موجب حفاظت از سرمایه های ملی در برابر تهدیدات زیستی و کاهش آثار و عواقب ناشی از آنها می گردد. وظایف پدافند زیستی سیاست گذاری، برنامه ریزی، راهبری، نظارت، فرماندهی و مدیریت یکپارچه دستگاه های اجرایی کشور و نیروهای مسلح در برابر تهدیدات زیستی. استفاده از توانمندی های موجود و ارتقاء ظرفیت و توانمندی های تخصصی در محورهای پایش، آشکارسازی، هشدار، تشخیص، کنترل، حفاظت، پیشگیری، درمان، بازیابی منابع، محدودسازی و رفع آلودگی های زیستی و نیز صیانت از منافع ملی، ارتقاء آگاهی و آرامش بخشی روانی به جامعه در مواجهه با تهدیدات زیستی. افزایش توانمندی اجرای عملیات و مدیریت صحنه بحران های زیستی در حوزه های مرتبط. آموزش، جزء حیاتی ترین بخش برنامه پدافند غیرعامل هر کشور و سازمانی است. آموزش مدیران اصلی، میانی، رده های تخصصی و نیروهای بخش های مختلف نظام سلامت یک کشور جهت آشنایی با اصول پدافند غیرعامل، تهدیدشناسی، شناخت آسیب پذیری و روش های ایمنی فردی و جمعی، نقش مهمی در فرهنگ سازی ملی و اجرایی شدن برنامه های ارتقای ایمنی و پایداری ملی دارد. این آموزش باید مستمر و همراه با اجرای مانورهای دوره ای در سطوح مختلف باشد. توسعه این آموزش به دانشجویان و دانش آموختگان رشته های مختلف پزشکی و پیراپزشکی می تواند در تربیت نسل آینده مدیران و کارکنان نظام سلامت، نقش مهمی ایفا نماید. در این برنامه، با تربیت متخصصین فوریت های پزشکی آشنا به موضوعات پدافند غیرعامل در بحران های طبیعی می توان آن ها را آماده خدمت رسانی در این شرایط نمود. در پایان مجددا تاکید می کنم که تنها راه مقابله با تهدیداتی از قبیل تهدیدات زیستی، اهمیت دادن به اصل آموزش و فرهنگ سازی در حوزه پدافند غیرعامل و سپس انجام اقدامات اجرایی مناسب در این حوزه می باشد. منابع 1- اسکندری، حمید.1395، دانستنی های پدافند غیرعامل، انتشارات بوستان حمید. 2- خلیلی فر، سید امید. زرنقی، بایرام و آمنه ولدخانی، 1393، شناسایی و مقابله با تهدیدات زیستی) مفاهیم عمومی (مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه جامع امام حسین (ع)