نگاه ایران/سید آرمین سروسر مربی رسمی پدافند غیرعامل - عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور شاید خیلی از شما که اکنون عنوان این مطلب را می خوانید برای اولین بار باشد که عبارت تهاجم زیستی یا اقدام بیوتروریستی  را می شنوید که این اصلا خوب نیست چون در حال حاضر در سرتاسر دنیا یکی از اهداف دشمنان یک کشور، حمله زیستی یا اقدام بیوتروریستی علیه مردم عادی آن کشور می باشد پس لازم می بینم در ابتدا برای اینکه با این موضوع آشنا شوید تعاریف زیر را بیان کنم: حمله بیوتروریستی عبارت است از پخش کردن ویروس، باکتری، میکروب یا دیگر عوامل بیماری زا و سمی، که موجب بروز بیماری و مرگ در میان انسان‏ ها، حیوانات و گیاهان می‏ شود. سلاح زیستی عبارت است از هر نوع وسیله پخش و پرتابه عوامل زیستی نظامی جهت پخش و یا رساندن عوامل زیستی به روی هدف و آلوده کردن آب و مواد غدایی . *همیشه این نگرانی در میان کارشناسان دفاع زیستی وجود داشته که انتشار عمدی عوامل زیستی در میان جمعیت فشرده و بی دفاع شهرها چه عواقب وخیمی در پی خواهد داشت . تا قبل از دو سه دهه اخیر، سلاح های زیستی، تنها اسباب نگرانی نیرو های نظامی به حساب می آمدند اما امروزه این سلاح ها به عنوان وسیله ترور و ایجاد رعب در میان مردم کوچه و بازار نیز مورد توجه قرارگرفته و هر چه زمان می گذرد، متأسفانه بر دامنه ی نگرانی و تهدید افزوده می گردد. نکته ای که در خصوص سلاح های زیستی قابل توجه می باشد این است که آن ها را می توان در مقیاس استراتژیک، تاکتیکی و حتی تروریستی به کار برد اما با توجه به خصوصیات منحصر به فرد سلاح های بیولوژیک، امکان تبدیل شدن هر حمله بیوتروریستی و یا حملات تاکتیکی به یک حمله تمام عیار زیستی و ایجاد بحران فراهم است. البته تسلط و کارآیی شبکه دفاع بیوتروریسم و تهدیدات زیستی می تواند از گسترش آلودگی های محدود، جلوگیری نماید. * برخلاف حملات شیمیایی یا انفجاری، تشخیص یک حمله بیولوژیکی ممکن است تا چند هفته به طول انجامد. برخی از ویژگی های کلی عوامل بیولوژیک به شرح زیر می باشند:

1. مقدار کمی از عوامل بیولوژیک می تواند باعث شیوع بیماری در منطقه وسیعی گردد.
2. اگر ناقل مناسب در محیط باشد می توان انتظار یک فاجعه را در کشور داشت.
3. این عوامل برای تک هایی که محل هدف آنها به طور کامل و دقیق مشخص نیست مناسب می باشند.

4. این عوامل باعث ایجاد بیماریهای با عوارض طولانی مدت و نیازمند مراقبت های گسترده میگردد از طرفی بعلت اینکه این عوامل اثرات سریع و فوری ندارند و عدم وجود فن آوری کافی و سیستم های شناسایی کارآمد، باعث شده کشف سریع و مقابله فوری با آن امکان پذیر نباشد و عامل انتشار آن غیر قابل ردگیری است.

با توجه به مطالب بیان شده و اهمیت آمادگی در برابر تهاجم زیستی و اقدامات بیوتروریستی، حال چند سوال پیش می آید:

• علائم یک تهاجم زیستی یا اقدام بیوتروریستی چیست؟
• نشانه های یک تهاجم بیولوژیک چه می تواند باشد؟
• اصول اطلاع رسانی و آموزش در یک بحران زیستی به چه صورت می باشد؟
• آیا مردم با هشدارهای زیستی و وضعیت های آن آشنایی دارند؟
• چه اماکنی دارای آسیب پذیری بالا در اقدامات بیوتروریستی هستند؟

سوالاتی که مطرح شد چیز عجیبی نیست و در تمام کشورهایی که به اصول و اقدامات پدافند غیر عامل اهمیت می دهند و  به مسئله پدافند زیستی توجه دارند، این پرسش ها و پاسخ به آن ها یک مسئله عادی محسوب می شود چون همه از قبل خود را برای مقابله با حوادثی از قبیل تهاجم های زیستی یا اقدامات بیوتروریستی آماده کرده اند. حال باز می گردیم و به سوالات بیان شده پاسخ می دهیم. نشانه های یک تهاجم بیولوژیک 1- ازدیاد حشرات بطور غیرعادی در منطقه به‏ خصوص حشراتی که قبلاً در منطقه دیده نشده‏ اند. 2- وجود اجساد حیوانات مرده به‏ صورت غیرعادی در منطقه یا حیوانات غیر بومی مرده و زنده در اطراف مراکز مسکونی و پادگانی. 3- احساس تغییر طعم و مزه آب و مواد غذایی. 4- خشک شدن ناگهانی گیاهان. 5- مردن احشام و دام ‏ ها در منطقه. 6- بیمار شدن ناگهانی افراد. 7- مشاهده افراد مبتلا به بیماری با علائم مشترک و به تعداد زیاد. علائم وقوع یک تهاجم زیستی یا اقدام بیوتروریستی 1- وقوع یک همه گیری وسیع همراه با موارد بیش ازحد انتظار بویژه در یک جمعیت غیر مجتمع. 2- افزایش شدت بیماری در مقایسه با حالات عادی آن بخصوص وقتی از راه هایی غیر از راه معمول انتقال یابد. 3- مواجه شدن با نوعی بیماری که برای یک منطقه مخصوص غیر معمول به حساب می آید و یا در فصلی غیر از فصل رایج آن حادث گردیده است و یا بدون وجود حامل طبیعی خود انتقال یافته است. 4- بروز چند همه گیری همزمان ناشی از چند بیماری عفونی مختلف. 5- همه گیری یک بیماری مشترک در بین حیوانات با موارد ابتلاء انسانی . 6- بروز ناشی از سویه های غیر معمول یک میکرو ارگانیسم یا ناشی از سویه های مقاوم به دارویی که از این لحاظ با سویه های جاری تفاوت دارد. 7- بالا بودن میزان علائم بیماری در کسانی که در مناطق خاصی حضور داشتند. 8- اطلاع از دستیابی دشمن به عامل یا عوامل عفونت زای خاص. 9- ادعای دشمن مبنی بر انتشار عامل بیولوژیک . 10- مشاهده مستقیم مبنی بر آزاد شدن یک عامل بیولوژیک از طریق تجهیزات جنگ افزارهای نظامی. اصول اطلاع رسانی و آموزش در بحران زیستی اطلاع رسانی موثر به عنوان یک ابزار مناسب جهت کاهش اثرات زیانبار ناشی از طغیان بیماری های منتقله از تهدیدات زیستی، جنبه حیاتی در مدیریت موفق یک طغیان دارد. اغلب این اطلاعات و آموزش ها در اختیار گروه های هدف به شرح ذیل قرار می گیرند: - مسئولین و سایر گروه های تخصصی و کارشناسان بهداشتی مرتبط آگاهی مسئولین و سایر گروه های تخصصی می تواند ما را در راستای اطمینان از صحت و دقت بررسی طغیان زیستی و اقدامات کنترلی لازم کمک نماید. آموزش نیروهای بهداشتی مرتبط و انجام مانورهای عملیاتی با برگزاری دوره های آموزشی کوتاه مدت در ارتباط با کنترل تهدیدات زیستی در رده های مختلف در سال، ضمن ارتقاء سطح آگاهی کارشناسان و کاردان های مربوطه، امکان نظارت علمی بر اجرای عملیات کنترل را فراهم می سازند. - عموم مردم )به ویژه افرادی که به طور مستقیم تحت تاثیر طغیان قرار می گیرند) هدف از آگاه سازی مردم در بروز یک طغیان بیماری، دستیابی به اطلاعات صحیح در مورد طغیان، آموزش در خصوص جلوگیری از انتشار آلودگی و نحوه برخورد و استفاده از آن ها و ارائه توصیه های لازم در خصوص راه های رعایت بهداشت فردی و کاهش خطر انتقال فرد به فرد بیماری است. در برخی طغیان ها، اطلاع رسانی عمومی کمک قابل توجهی به یافتن موارد بیماری می کند. - آموزش متصدیان و شاغلین مراکز و اماکن حساس - رسانه ها روش های اطلاع رسانی بستگی به امکانات محلی و منطقه ای به طور کلی شامل مواردی مانند جراید، رادیو، صدا و سیما یا جلسات عمومی، آموزش های چهره به چهره در مراکز بهداشتی درمانی و ارسال پیام از طریق تابلوهای عمومی در معابر و اماکن عمومی است. هشدار دهی مسئله اطلاع دهی به مردم و تعریف وضعیت های عملیاتی بسیار اهمیت دارد و در صورتیکه به موقع دریافت شود می تواند بسیار حیاتی باشد. هشدار زیستی بیانگر وضعیت زیستی کشور است و در چهار سطح از منظر پدافند زیستی به شرح ذیل می باشد:

ردیف	وضعیت	مفهوم
1	سفید	وضعیت عادی یا تحت کنترل
2	زرد	امکان تهدید زیستی
3	نارنجی	امکان تهدید زیستی یا وقوع حادثه زیستی در سطح منطقه ای یا محلی
4	قرمز	امکان تهدید زیستی یا وقوع حادثه زیستی در سطح ملی یا فرا ملی

  برخی اماکن دارای آسیب پذیری بالای اقدامات بیوتروریستی

• اماکن یا فضاهای عمومی با بازرسی بدنی متوسط یا بدون بازرسی که بصورت معمول پرازدحام می باشد. مانند اماکن زیارتی، بیمارستان ها ، کلینیک های درمانی و ...
• اماکن یا فضا های سربسته ی عمومی بدون بازرسی بدنی یا متوسط  که در ساعاتی از روز پذیرای حجم بالایی از افراد می باشد مانند مترو، اتوبوس ، سالن های ورزشی ، مساجد، مدارس ، سینما ها و  ...
• مراکزی که بدون بازرسی بدنی یا بازرسی متوسط بصورت شبانه روزی به افراد ثابتی خدمات ارائه می دهند. مانند پادگانهای آموزشی ، دانشگاه ها و مراکز شبانه روزی آموزش عالی
• معابر عمومی در زمان برگزاری مراسمات خاص بدون هیچ گونه بازرسی ممکن (زمان های آسیب پذیر)
• تصفیه خانه ها یا منابع تأمین آب شرب بدون اقدامات حفاظتی مناسب
• رودهای تأمین کننده آب شرب یا کشت و کار (مزارع سبزیجات)
• سیلوها و سردخانه های دارای اقدامات حفاظتی ضعیف

* بسیاری از پزشکان، پرستاران و سایر کادر پزشکی که مهارت های بالینی و اپیدمیولوژیک لازم را کسب کرده اند می توانند یک حمله زیستی را تشخیص دهند. پزشکانی که به طور وسیعی در یک منطقه کلان شهری پراکنده اند با تشخیص یک بیماری با ویژگی های غیرمعمول، باید موضوع را سریعا به اپیدمیولوژیست های بیمارستانی و یا متخصصان کنترل عفونت گزارش دهند. در این خصوص، دست اندرکاران سطوح اولیه پزشکی و کادر اورژانس باید آموزش هایی از جمله اصول اساسی علوم همه گیری شناسی و اطلاعات بالینی در مورد عواملی که بیشترین خطر تهدید را دارند آموخته باشند. اطلاعاتی مانند ظهور ناگهانی موجی از بیماران با علائم یکسان، وجود دوره های بالینی غیرمعمول، مشاهده بیماری هایی که از نظر جغرافیایی و فصلی غیر طبیعی هستند، وجود ارتباط آشکار با یک حادثه و رویداد خاص و گزارشاتی مبنی بر مرگ شمار عظیمی از حیوانات، شواهد با ارزشی محسوب می شوند. *** در پایان امیدوارم مطالبی که ارائه شد توانسته باشد میزان اهمیت حوزه ی پدافند زیستی را بیان کند و جمله ی آخر اینکه زمانی پدافند غیرعامل می تواند در نظام بهداشت و درمان یک جامعه نهادینه گردد که در سیاست های بهداشتی و درمانی آن به عنوان عنصری کلیدی شناخته شده و مورد توجه قرار گیرد.   منابع 1- اسکندری، حمید. 1395، دانستنی های پدافند غیرعامل، انتشارات بوستان حمید. 2- خلیلی فر، سید امید. زرنقی، بایرام و آمنه ولدخانی، 1393، شناسایی و مقابله با تهدیدات زیستی)مفاهیم عمومی(، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه جامع امام حسین)ع (. نگاه ایران: انتشار اخبار و یادداشت های دریافتی به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت انجام رسالت مطبوعاتی و احترام به مخاطبان منتشر می شود.