نگاه ایران/سید آرمین سروسر عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور مدیریت کارآمد همراه با برنامه ریزی صحیح در استفاده مناسب از منابع موجود و همچنین اعمال اقدامات پیشگیرانه، نقش موثری در جلوگیری از وقوع و کاهش خسارات ناشی از حوادث احتمالی را در زمان بحران، ایفا می کند. نظر به این­که اعمال مدیریت در سلسله مراتب مدیریت سوانح در تصمیم­گیری آنان متجلی و آشکار می­شود، وضعیت روانشناختی مستولی بر مدیران در هنگام وقوع بلایا در انتخاب بهترین و  مناسب ­ترین راه ­حل در آن شرایط تاثیر قابل ملاحظه­ای دارد. *بحران ها، رویدادهای طبیعی و غیرطبیعی و غیرقابل پیش بینی هستند مثل سیل، طوفان، زلزله، انفجارات هسته ای و شیمیایی و هنگامی که اتفاق می افتند باعث ایجاد خسارت های مالی و جانی می شوند. بحران در حقیقت یک فشار زایی روانی - اجتماعی بزرگ و ویژه است که باعث درهم شکسته شدن انگاره های متعارف زندگی و واکنش های اجتماعی می شود و  آسیب های جانی و مالی، تهدیدها، خطرها و نیازهای تازه ای را به وجود می آورد. اهمیت تصمیم گیری سریع در شرایط بحرانی، بسیار مهم است و نمی توان تصمیمات را به زمان دیگری موکول کرد همچنین این تصمیمات باید به سرعت قابلیت عملیاتی شدن داشته باشند و در شرایط سخت و زمان محدود، جوابگوی نیازهای بوجود آمده باشند. *در بحران ها معمولا مدیران با کمبود اطلاعات مواجه هستند لذا نباید به هیچ عنوان به جهت کاهش اطلاعات موجود، زمان تصمیم گیری را به بعد موکول کرد چون در شرایط بحرانی هیچ وقت بهترین تصمیم گرفته نمی شود بلکه باید مناسب ترین تصمیم با توجه به شرایط موجود اتخاذ گردد. در شرایط بحرانی، عامل زمان بسیار مهم است و اگر مدیران نتوانند در مدت زمان مشخص، مناسب ترین تصمیم را بگیرند، کنترل اوضاع از دست آن ها خارج می شود و یا به عبارت ساده تر، آنان دیگر بحران را مدیریت نمی کنند و خود بحران برای خودش تصمیم می گیرد و سبب غافلگیری مدیران می شود. *مدیر بحران باید بتواند شرایط را در کمترین زمان ممکن عادی کند لذا مدیریت بحران ساز و کاری است برای جلوگیری از وقوع بحران و کاهش آثار و عوارض ناشی از آن. مدیریت بحران شامل سه مرحله آمادگی، واکنش و بازسازی است در مرحله آمادگی سعی می شود تا با بالاترین توان عملیاتی جامعه، آمادگی در مقابل بحران هایی که به وقوع خواهند پیوست افزایش یابد در مرحله واکنش، مدیریت نسبت به نوع بحران واکنش هایی از خود نشان می دهد و در مرحله بازسازی، مدیریت باید بتواند بحران را به کنترل خود درآورد. مدیریت بحران عرصه ای پیچیده و دشوار، با نیازهای پویا و منطبق بر طبیعت است. *معمولا تصمیم ­های اتخاذ شده در زمان بروز حوادث و سوانح از قبل برنامه­ریزی نشده ­است لذا شکی وجود ندارد که ذخیره اطلاعات ذهنی مدیران در این خصوص و همچنین عملکرد آنان در رویدادهای مشابه می­تواند در جلوگیری از تصمیم­ های نادرست، بسیار یاری ­دهنده باشد. بحران ­های ناشی از حوادث غیر مترقبه و بلایا از لحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوتند اما تمامی آن ها عواقبی را به بار می­آورند که متناسب با شدت و ضعف می­تواند موجب نابسامانی و یا مختل شدن بسیاری از کارهای مهم و اساسی شود.   در اغلب بحران ­ها می­توان به شرایط مشترک زیر اشاره کرد:

• لازم است هر چه سریع ­تر تصمیم گیری شود.
• در صورت عدم واکنش سریع، احتمال وقوع عواقب نا مطلوب وجود دارد.
• راه­ حل­ ها محدود است.
• تصمیم ­های غلط ممکن است پیامدهای وخیمی داشته ­باشد.
• کل مدیریت در هر بخش درگیر است.
• تعدادی از افراد محلی کلیدی در جریان فاجعه از بین می­روند ( محدودیت منابع انسانی )

  صرف نظر از برنامه­های آمادگی، واکنش و نحوه تصمیم­گیری مدیران و مسئولان اجرایی به هنگام وقوع سانحه تا اندازه زیادی به چگونگی برداشت آن ها از اوضاع محل و نوع حادثه وابسته است که با موارد زیر مشخص می­گردد:

• وضعیت پیش ­آمده تا چه حد منافع و زندگی جامعه را مورد تهدید قرار داده ­است؟
• زمان لازم برای عکس­العمل چه مقدار است؟
• حادثه تا چه حد غیر منتظره و غافلگیر کننده است؟

مدیریت در چنین حالتی بیش از هر چیز به تجربه، مهارت، سرعت، هوشمندی، خلاقیت، موقعیت سنجی و آموزش نیاز دارد و فرصت کافی برای جمع ­آوری بیشتر اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده­ ها وجود ندارد. در چنین شرایطی مدیران حاضر در صحنه معمولا به علت دستپاچگی، شتابزدگی، پریشانی و حاد بودن موضوع، در تصمیم گیری دستخوش اختلاف نظر می­شوند و به­ این ترتیب شرایط پیچیده ­تر از واقعیت امر جلوه می­کند و تصمیم­گیری مشکل­تر می­شود.   با توجه به ­شرح فوق جهت رفع اختلاف و عدم بروز تضاد بین مدیران مرتبط با مدیریت سوانح و جلوگیری از ضرر بیشتر مالی و جانی لازم است به چند نکته توجه کرد:

• آموزش ­های ضروری به­ خصوص نکات مشترک به همه مدیران داده شود.
• کلیه مدیران زیر نظر یک مسئول اصلی، انجام وظیفه نمایند.
• نظر به ­اهمیت برتری تصمیم­گیری جمعی نسبت به فردی، تصمیم ­های جمعی اتخاذ گردد.

با عنایت به ­موارد یاد شده، مسلم می­شود که انتخاب مدیر در سلسله مراتب مدیریت بلایای طبیعی می­تواند در نوع تصمیم گیری مناسب، موثر باشد. به­ طور طبیعی  مدیران با تجربه و متخصص، که از سرعت عمل و هوشمندی کافی برخوردارند و در عمل نیز دارای خلاقیت کافی هستند، به­ هنگام بلایا، بیشتر بر خود تسلط دارند و در نتیجه، تصمیمات منطقی و به ­موقع اتخاذ می­نمایند.   * مدیران بحران باید با این مسئله کنار بیایند که دنیای ما تحت تاثیر رسانه قرار گرفته است و  نفوذ رسانه ها در تمام مراحل زندگی ما مشهود است و هیچ چیز از چشم آن ها پنهان نمی ماند و بدانند که اگر به هر شکل یا عنوانی در بروز بحران یا عدم توانایی در کنترل و مدیریت آن مقصر هستند و یا به هر دلیلی نتوانستند برای مواجهه با بحران به طور مناسب و صحیح عمل کنند، باید منتظر نقد از طرف سایرین بوده و همچنین آمادگی لازم برای پاسخگویی در برابر آنان را داشته باشند. *** آمادگی روحی برای مقابله با بحران، مهمترین نوع آمادگی است پس مدیران نباید بحران را انکار کنند بلکه باید با آن رو برو شوند چون صرفا در صورتی که آمادگی روحی، جسمی، فکری و ... داشته باشند می توانند با تصمیمات و انجام اقدامات مناسب، از بحران خارج شوند و آن را کنترل کنند. مدیریت خوب می­تواند اثرات منفی بحران ناشی از بلایا را به­ حداقل برساند و فقدان چنین مدیریتی می­تواند به­ سرعت وضعیت را از آنچه هست بدتر کند. منابع: 1- خانپور, محمد و خدیجه خانپور، ۱۳۹۴، چرخه ی مدیریت بحران، اولین کنفرانس بین المللی مهندسی صنایع، مدیریت و حسابداری، بصورت الکترونیکی، موسسه پژوهشی البرز. 2- دکتر محمد تقی یاسمی، دکتر محمد فرج پور و همکاران، 1388،  حمایت های روانی اجتماعی در بلایای حوادث غیرمترقبه (متن آموزشی مدیران بهداشتی) ، اداره سلامت روان، دفتر سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد، معاونت سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی. نگاه ایران: انتشار اخبار و یادداشت های دریافتی به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت انجام رسالت مطبوعاتی و احترام به مخاطبان منتشر می شود.