نگاه ایران: 27 خرداد سالروز درگذشت نصرت رحمانی است؛ شاعر بی بدیلی که در حافظه ی تاریخی ادبیات معاصر ما همچون نگینی کمیاب حتی ۱۷۷ سال پس از مرگش می درخشد. نوشتن از نصرت، کار بس دشواریست و جرئت می خواهد؛ شاعری که در میان مردم به ویژه جوانان طرفداران و عاشقان سینه چاک بسیاری داشت. شاعری بی پروا، عاصی و خلاق که خیلی زود پس از جنبش نیما توانست راه خود را پیدا کند و به صدایی منحصر به فرد در ادبیات ایران تبدیل شود. شعر نصرت بیش از هر چیزی شبیه خودش بود؛ به دور از تکلف، نزدیک به زبان مردم و فرهنگ کوچه، طنز گزنده با تصویرسازی های منحصربه فرد و پارادوکس های زبانی که سهم زیادی در تحول شعر نو داشت. زندگی نصرت این شاعر عاصی، شاعر شعرهای سیاه، همیشه مورد توجه همه بود؛ بسیاری دوست داشتند بدانند پشت این نام که در فضای سنت زده دهه ۴۰، شمشیرش معشوق قلمش است و پروایی نداشت که حتی خود را به تیغ نقد بکشد، چه کسی است. نصرت رحمانی پس از انقلاب سال ها ناپدید بود و جامعه ادبی هیچ خبری از او نداشت. تا اینکه مجله ی کادح که توسط بهزاد عشقی، محمدتقی صالح پور و علیرضا پنجه ای اداره می شد، رد او را در رشت گرفت و مصاحبه ای با او ترتیب داد و همین مصاحبه باعث شد مردی که در غبار گم شده بود بار دیگر بر سر زبان ها بیفتد و مورد توجه جراید قرار بگیرد. او سال ها در رشت در خانه ای قدیمی در محله ی پیرسرا زندگی کرد و هنوز اهالی پیرسرا از او به نیکی یاد می کنند. به مناسبت سالروز تولد نصرت، سراغ بهزاد عشقی، کارگردان سینما و منتقد سرشناس رفتیم که سال های زندگی نصرت در رشت را به خوبی به یاد دارد. با بهزاد عشقی درباره نصرت و زندگی اش در رشت صحبت کردیم که در ادامه می خوانید. زمانی که نصرت رحمانی در رشت زندگی می کرد، شما از جمله افرادی بودید که با او در ارتباط بودید. درباره نصرت و سال های زندگی او در رشت چه خاطراتی در ذهن دارید؟ نصرت پس از سال های پس از انقلاب به رشت آمد و در این شهر ماندگار شد. او در خانه ای قدیمی در محله ی پیرسرا زندگی می کرد. من از سال های قبل تر از اینکه او به رشت بیاید او را می شناختم؛ البته ارتباط ما به شکلی نبود که به مرحله ی رفاقت برسد. ولی بعد از انقلاب که در رشت ماندگار شد، ارتباط مختصری بین ما برقرار شد. این ارتباط هم از اینجا شکل گرفت که من و محمدتقی صالح پور نشریه ای در رشت در می آوردیم. من پیشنهاد دادم که برویم از نصرت مصاحبه ای بگیریم. البته آن زمان مصاحبه کردن با چهره هایی مثل نصرت کمی خطری بود و به شکلی خط قرمز آن سالها به حساب می آمد با این عنوان که با معیارهای اخلاقی آن روزگار همخوانی نداشت؛ به هرحال سال های دهه ی ۶۰ بود و به نوعی یک جو بدگمانی بر فضا حاکم بود. به هر روی من به اتفاق آقای صالح پور سراغ نصرت رفتیم و با او مصاحبه کردیم و من در مقدمه ی این مصاحبه نوشتم که آنچه که نصرت رحمانی واقعاً هست با آنچه که ژورنالیسم پیش از انقلاب به آن شاخ و بال داده، متفاوت است. می خواستم این پیام را منتقل کنم که اگر نصرت رحمانی را با یک سری ویژگی های منفی به یاد می آورید، این ویژگی های منفی در نصرت واقعی نیست بلکه این ها تصاویری هستند که ژورنالیسم آن زمان از او ساخته است. جالب این بود که خیلی از هنرمندان و شاعران خیال می کردند که نصرت به خارج از کشور مهاجرت کرده است و کسی از او خبر نداشت. حتی یک بار یکی از  گوینده های رادیوهای فارسی زبان خارجی، شعری از نصرت خواند و بعد گفت:« نصرت کجاست، آیا کسی از او خبر دارد؟ اگر کسی از او خبر دارد به این رادیو خبر بدهد تا دل دوستدارانش را شاد کند». او که از تهران آمده بود انگار یک جورایی در رشت گم شده بود. بعد که این مصاحبه درآمد، به یک باره دریچه ی خوبی به روی نصرت باز شد و خیلی از شاعران، نویسندگان و ناشران دوباره نصرت را پیدا کردند. و همین خانه اش در پیرسرا به نوعی پاتوق خیلی از هنرمندان ملی ایران شد. این مصاحبه مربوط به چه سالی بود و نام نشریه چه بود؟ نشریه ی کادح ویژه ی هنر و ادبیات بود و حول و حوش سال های ۶۶-۶۷ منتشر شد. من و  چند نفر از دوستان در تدارک انتشار نشریه ای ادبی بودیم. چند سال قبل تر با استفاده از امتیاز نشریه محلی نقش قلم، نشریه ای ادبی به همین نام منتشر کردیم که بازتاب خوبی داشت. صاحب امتیاز آن ابراهیم رضایی راد، پدر محمد رضایی راد بود. محمد دوست من بود و اولین شماره آن نشریه را با هم منتشر کردیم و از شماره بعد، محمدتقی صالح پور که از روزنامه نگاران باسابقه بود به ما پیوست و انتشار آن نشریه تا چهار شماره ادامه پیدا کرد و بعد متوقف شد. بعد از آن کادح را راه انداختیم. آن سالها تازه مجله آدینه و دنیای سخن تازه راه افتاده بود و ما نیز با امکانات شهرستان سعی می کردیم جایی در میان نشریات مستقل باز کنیم. من و علیرضا پنجه ای بودیم و محمدتقی صالح پور نیز به ما اضافه شد. در همین دوران بود که من فکر کردم با مصاحبه ای از نصرت پاسخ آن گوینده رادیو را که پرسیده بود، نصرت کجاست را بدهم. نصرت همین جا بود، زیر آسمان مه آلود و بارانی شهرمان رشت که در مقدمه مصاحبه هم همین را دقیقاً نوشته بودم. اتفاقاً صاحب امتیاز آن نشریه هم به نوعی همراه با جو حاکم بود و نگاهی منفی به نصرت داشت اما ما تلاش کردیم این نگاه را از او بگیریم تا بپذیرد این مصاحبه در نشریه چاپ شود که حاصل آن هم برای مجله به نوعی خوب شد هم برای شخص نصرت. فکر می کنم نسخه ای از این مجله را آقای علیرضا پنجه ای داشته باشد. ظاهراً خانه ی نصرت پاتوق هنرمندان زیادی بود. شما هم جزو آن دسته افرادی بودید که به خانه ی او رفت و آمد داشتند؟ من زیاد به خانه ی او نمی رفتم. چون راستش شخصیت واقعی نصرت با شخصیت هنری او یک سری تفاوت هایی داشت و صادقانه باید بگویم سبک زندگی او با سبک و سیاق زندگی من چندان همخوانی نداشت. جالب بود که همسر او پوران خانم، که یک زن فرشته خوی دوست داشتنی بود و هست، عاشقانه نصرت را دوست داشت. وقتی قرار رسمی داشت یا مهمان خاصی قرار بود خانه اش بیاید، بهترین لباس ها را به او می پوشاند، موهایش را آراسته  و ظاهرش را شیک می کرد. اما اگر سرزده به خانه اش می رفتید، با چهره ی متفاوتی از او مواجه می شدید. البته این موضوع در حال حاضر مسئله ی پوشیده ای نیست که صحبت درباره آن به او آسیب بزند. اما نصرت یک سری مشکلات شخصی داشت که البته از نظر خودش مهم نبود و از نظر بسیاری هم ممکن بود مهم نباشد. بسیاری نصرت را همانطور با همان ویژگی ها دوست داشتند اما حقیقتاً برای من که در آن فضاها نبودم، چندان جذابیت نداشت. اگرچه برای خودش، شعرش و مهربانی و دانشش احترام زیادی قائل بودم. او از جمله شاعرانی بود که در حوزه های مختلفی از جمله فلسفه، جامعه شناسی، زیبایی شناسی هنر دانش بالا و مطالعات زیادی داشت. گفتگو و نشست با او شیرین بود. آدم منصف و با محبتی بود. از سال های دور مطالب من را خوانده بود و یک نگاه محبت آمیز نسبت به نقدهای من داشت. دیدار او در محافل رسمی خیلی بیش از محافل خصوصی برای من جذاب بود. در مورد نصرت می گویند خیلی شاعر مردمی ای بود. به خصوص همین اهالی پیرسرا از او به عنوان فردی مهربان و خاکی یاد می کنند که با پیر و جوان ارتباط خوبی داشت و در کافه کنار مردم می نشست و با همه گرم می گرفت. به راستی آدم مهربانی بود و با اقشار مختلف جامعه در ارتباط بود. ببینید این مسئله را از دو بعد می توان بررسی کرد. اگر بخواهیم مصداقی صحبت کنیم، یک سری از نویسنده ها مثل جک لندن، ماکسیم گورگی، جان اشتاین بک و غیره هستند که با اقشار مختلف جامعه در ارتباط بودند و محصول این ارتباط آثاری است که بخش ها و طبقات مختلف را در کتاب های آنها می توانید ببینید. در ایران مثلاً نویسندگانی مثل احمد محمود، دولت آبادی یا جلال آل احمد نویسندگان مردم داری بودند و سعی می کردند با جامعه در ارتباط باشند و محصول تجربیات خودشان را از قشرها و طیف های مختلف جامعه در آثارشان منعکس می کردند. از این بُعد اگر بخواهیم به نصرت بنگریم، باید بگوییم که او خیلی یک شاعر مردمی بدین معنا نبود. بلکه شاعری بود که غرقه در خودش بود و شعرش جهان شخصی خودش بود. مثلاً ما در اشعار او هرگز چهره ی یک چریک یا یک کارگر را نمی بینیم. اما از این زاویه که با مردم ارتباط داشت و شخصیت مهربانی داشت بحث دیگری است. البته به این ادعا هم باید به دیده تردید نگاه کرد چون معاشرین نصرت بیشتر نویسندگان و شاعران بودند. پاتوق های نصرت در رشت کجاها بود؟ ببینید زندگی نصرت را در رشت باید به دو قسمت تقسیم کرد: یکی پیش از انقلاب و دیگری پس از انقلاب. او به هرحال چهره ی شاخصی بود و ارتباط زیادی با چهره های برجسته و هنرمندان شاخص داشت. پیش از انقلاب ماهی یک الی دو بار به رشت می آمد و به خانه می رفت که همین خانه ی پوران خانم همسرش باشد. من در مقدمه ی همان مصاحبه هم اشاره ای به پوران خانم داشتم که خالی از لطف نیست قسمتی از آن را در اینجا بیاوریم. نصرت تهرانی بود، اما همسر مهربانش پوران خانم اهل رشت بود و در خانه ای باستانی و اعیانی در محله قدیمی پیرسرا سکونت داشت. پوران خانم عاشق ترین زن دنیا بود و مهربان ترین صورت جهان را داشت و عاشق معنویت و شعر و زندگی شاعرانه شوهرش نصرت بود. نصرت در دوران چل چلی اش مدام در تهران بود و کمتر فرصت پیدا می کرد که به رشت بیاید. پوران خانم با خیاطی روزگار می گذراند و مدام چشم به راه آمدن شوهری بود که انگار هرگز نمی آمد یا اگر می آمد سایه وار می آمد و در سایه می رفت و از آمد و رفتن اش سودی نصیب همسرش نمی شد. اما پوران خانم عاشق ترین زن جهان بود و هیچ لذتی برایش بالاتر از این نبود که شوهرش در اوج باشد و ستاره وار بدرخشد و از زندگی اش لذت ببرد. اما وقتی زمانه دیگر شد و نصرت پرده نشینی اختیار کرد، پرده دار و پرستار و همدم و همیاری جز پوران خانم نداشت. بعد از انقلاب، در واقع ناگزیری های اجتماعی او را وادار کرد که به رشت بیاید. در این سال ها خیلی پاتوق باز نبود که بشود او را در کافه ها یا کتاب فروشی های مختلف دید. او اکثراً در خانه بود و دیگران بودند که به او سر می زدند. یا هنرمندانی که از تهران می آمدند تا نصرت رحمانی را ببینند. سال های آخر دهه ۶۰ بود که مجله آدینه منتشر می شد. یک بار سردبیرش با من تماس گرفت و از من خواست تا در حوزه نقد با آدینه همکاری داشته باشم. یک بار برای این همکاری به رشت آمد و از من پرسید، نصرت کجاست؟ دوست دارم او را ببینم. یعنی هرکس که می آمد، دوست داشت برود نصرت را ببیند. من هم دست او را گرفتم و به اتفاق به خانه نصرت رفتیم. به هرحال نمی شود منکر شد که نصرت یکی از چهره های شاخص ادبیات معاصر ما است. خانه نصرت همانطور که اشاره کردید، سال ها پاتوق مهمترین چهره های ادبی و هنری کشور ما بود. چندین سال است که حرف و حدیث هایی در خصوص اینکه قرار است خانه ی نصرت تبدیل به موزه شود، به گوش می رسد اما متاسفانه تاکنون این امر محقق نشده است. ارزیابی شما در این مورد چیست؟ به عقیده من این خانه ها که بخشی از خاطرات شهر و مردمانش هستند و بخشی از تاریخ آن شهر محسوب می شوند باید حفظ شوند. همه جای دنیا هم به همین شکل است. خانه ی نصرت یک خانه ی معمولی نیست و یک روزگاری جزو خانه های اربابی رشت به حساب می آمد. چه از بابت شکل و ویژگی معماری این بنا و قدمت آن و چه از بابت حضور شخصیت برجسته ی ادبی در این خانه که بسیار مورد توجه اهالی فرهنگ و ادب است، ارزش بسیاری دارد و حفظ آن بسیار حایز اهمیت است و جا دارد که میراث فرهنگی آن را بخرد و بازسازی کند. البته گویا پسر نصرت با این مسئله مخالف است. البته اگر بستری فراهم می شد تا بنیاد نصرت شکل بگیرد و این خانه به موزه نصرت و فضایی فرهنگی تبدیل شود، قطعاً کار ارزشمندی بود. اما گویا میراث قصد دارد این خانه را بگیرد و صرفاً به عنوان یک خانه ی قدیمی آن را بازسازی کنند. شک نکنید اگر نصرت رحمانی با همین ویژگی هایی که در شعرش دارد، در کشوری زندگی می کرد که به هنرمندان احترام می گذاشتند، مطمئن باشید که خانه اش را طلا می گرفتند و آن را به موزه تبدیل می کردند.